Głos Pacjenta Onkologicznego Nr 2

„Głos Pacjenta Onkologicznego” Nr 2, maj 2012 15 KĄCIK PORAD Odpowiedź Pacjent może podpisać formularz zgo- dy jeżeli wie, co podpisuje. W przeciwnym razie, np. lekarzowi może postawić zarzut podjęcia czynności bez zgody pacjenta. Uzasadnienie Pacjent ma prawo, aby informacje prze- kazywane mu przez lekarza były „przystęp- ne” (art. 9 ust. 1 i 8 ustawa z dnia 6 listopa- da 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 z późn. zm. dalej: u.p.p.). Jest to niezwy- kle ważna kwestia, wielokrotnie wcześniej podnoszona w doktrynie prawa i orzecz- nictwie sądowym. Zobowiązanie do udzie- lenia przystępnej informacji wynika rów- nież z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza denty- sty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm. dalej: u.z.l.) i art. 13 ust. 2 Kodeksu Etyki Lekarskiej, które nakazują, aby informacja udzielona pacjentowi była sformułowana w sposób dla niego „zrozu- miały”. Pacjent ma prawo otrzymywać in- formacje przy użyciu słów, określeń i nazw, które będą dla niego zrozumiałe. Wymaga to uwzględnienia wielu aspektów konkret- nej sytuacji i wiedzy pacjenta, jak dojrza- łość psychofizyczna, stan świadomości, wiek, wykształcenie itp. Należy unikać her- metycznego języka zawodowego, opierają- cego się na różnych fachowych terminach. Skutkiem niewłaściwego przekazywania informacji może być sytuacja zgody nie- objaśnionej. Oznacza to, że zgoda wyra- żona po uzyskaniu informacji przekazanej w sposób niezrozumiały i niedostosowany do właściwości intelektualnych pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego jest nieskuteczna, co pozbawia ją znaczenia prawnego. Żaden przepis polskiego prawa medycz- nego nie mówi czy pacjent ma otrzymać informacje w formie pisemnej czy ustnej. W praktyce życia codziennego część placó- wek leczniczych wprowadziła „formularze zgody” zawierające informacje mniej lub bardziej precyzyjne o czynnościach, które mają być wykonane względem pacjenta. Prawo medyczne pomija obecnie kwestie dopuszczalności stosowania formularzy dla wyrażania zgody, a z drugiej strony, co do zasady nie zabrania posługiwania się formularzami zgody. W doktrynie prawa istnieje zgoda, że przy obecnym stanie prawnym formularze mogą być wykorzy- stywane wyłącznie w charakterze pomoc- niczej formy wyrażania zgody w procesie uzyskiwania zgody poinformowanej. Teo- retycznie wyróżnia się różne postacie for- mularzy. Formularze zgody ogólnej prze- widują zgodę pacjenta na niesprecyzowaną czynność medyczną albo na wszelkie czyn- ności medyczne zaproponowane pacjento- wi w trakcie pobytu np. w szpitalu. Jest to rodzaj zgody ogólnej niewystarczający do zrealizowania przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych obowiązku uzy- skania od pacjenta zgody poinformowanej. Formularze zgody szczegółowej obejmują zgodę na określony typ czynności medycz- nej. Zwraca się uwagę, że ten typ formularzy pojawia się w dwóch postaciach, po pierw- sze z odesłaniem do informacji udzielonej ustnie i po drugie z zamieszczeniem infor- macji dotyczącej konkretnego zabiegu. Ten typ formularza może istotnie przybliżyć pacjentowi informację o konkretnej czyn- ności medycznej, ale może być stosowany jedynie jako forma pomocnicza np. przy- gotowania pacjenta do osobistej rozmowy z lekarzem, natomiast nie może być uznany za realizację obowiązku udzielenia pacjen- towi przystępnej i wyczerpującej informa- cji jako kluczowej przesłanki świadomego uczestnictwa w procesie udzielania świad- czeń medycznych. Przeciwko ograniczeniu się do udzielania pacjentowi informacji tylko na podstawie formularza przemawia standaryzacja informacji w oderwaniu od sylwetki pacjenta, trudne do oceny jego przygotowanie psychiczne i intelektualne do odbioru przekazywanych w ten sposób informacji czy względy techniczne, jak np. „użycie drobnego druku, którego pacjent nie dostrzega lub nie może dostrzec bez okularów, (...) albo też przedkładanie for- mularza w sytuacji zaburzonej percepcji, np. tuż przed operacją lub podczas ataku bólu”. Za niedopuszczalne natomiast na- leży uznać formularze, w których pacjent, przed zabiegiem operacyjnym, oprócz wy- rażenia zgody na sam zabieg zgadza się na rozszerzenie jego zakresu, gdyby pojawiła się taka konieczność. Praktykę podsuwania takiego formularza należy uznać za wyraża- nie zgody blankietowej, niedopuszczalnej w polskim prawie medycznym. Możliwość poszerzania pola zabiegu operacyjnego albo czynności leczniczej lub diagnostycznej już w trakcie ich wykonywania regulują przepi- sy ustawy lekarskiej w art. 35 i decyzję w tej sprawie podejmuje lekarz przeprowadzają- cy daną czynność medyczną, o ile to możli- we po zasięgnięciu opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. Wmoim przekonaniu to na lekarzu spoczy- wa wówczas obowiązek udowodnienia, że poszerzenie zakresu danej czynności było niezbędne i zachodziły przesłanki z art. 35 u.z.l. Ustawowy obowiązek przekazania pa- cjentowi przystępnej informacji jest nie- spełniony w sytuacji ograniczenia się do „podsuwania” pacjentom wyłącznie pisem- nych informacji o proponowanych czyn- nościach medycznych. To, że pacjent po przeczytaniu wskazanego materiału nie ma pytań, nie oznacza, że wszystko rozumie. A może wcale ich nie przeczytał. Przystęp- ność informacji wymaga osobistej i bez- pośredniej rozmowy pacjenta z lekarzem. Materiały pisemne służą jedynie przygoto- waniu pacjenta do rozmowy. Zawód leka- rza to zawód zaufania publicznego, które odróżnia od innych zawodów specjalny rodzaj powierzonych jego przedstawicie- lom interesów, czyli dóbr osobistych ściśle związanych z życiem i zdrowiem drugiego człowieka. Usługi świadczone pacjentowi mają charakter adresowy, indywidualny, nie mogą być rutynowe, co wiąże się ze sto- sunkiem szczególnego zaufania łączącego lekarza a pacjenta. Reasumując, rutynowe traktowania każ- dego pacjenta, polegające na ograniczeniu się do wzięcia podpisu pod pisemnymi informacjami o proponowanych czynno- ściach medycznych z zaznaczeniem, że pacjent zapoznał się z nimi, bez rozmowy z lekarzem i bez upewnienia się, czy wszyst- ko jest dla pacjenta zrozumiałe, jest naru- szaniem wzajemnego zaufania i jednocze- śnie naruszeniem zasad ostrożności, jakie rozsądny lekarz powinien zachować, aby pacjentowi nie wyrządzić szkody, a tym sa- mym nie narazić się na odpowiedzialność cywilną. Podpisanie formularza którego się de facto nie rozumiem, jest jak jego niepodpisanie. Tylko rzetelne poinformo- wanie pacjenta stanowi spełnienie ustawo- wego wymogu uzyskania zgody poinfor- mowanej i tylko wówczas, pacjent bierze na siebie ryzyko zabiegu. Dlatego pacjent ma prawo podnieć ar- gument, że nie widział, co podpisał, inny- mi słowy nie wiedział, na co się zgodził. Przeprowadzenie czynności medycznej bez zgody pacjenta – jest niezgodne z prawem. Pacjent może wystąpić z powództwem cy- wilnym, a ponadto postaje odpowiedzial- ność karna po stronie np. lekarza, który do- konuje zabiegu bez zgody pacjenta. Prawnik dr Dorota Karkowska Obowiązek przekazania pacjentowi przystępnej informacji a formularze zgody. Czy pacjent musi podpisać formularz zgody i jakie są konsekwencje jego nie podpisania?