Głos Pacjenta Onkologicznego Nr 6/2018 (34)

6 „Głos Pacjenta Onkologicznego” nr 6, grudzień 2018 Projekt realizowany ze środków PFRON Temat numeru CyberKnife (CK), czyli nóż cyber- netyczny jest jedną z najnowocześniej- szych na świecie technologii z zakresu radioterapii (radiochirurgii) stereotak- tycznej. Jest to zrobotyzowany i zmi- niaturyzowany akcelerator liniowy osadzony na ramieniu robota, który potrafi poruszać się w różnych kie- runkach i służy do niezwykle precy- zyjnej radioterapii (rzędu 0,1 mm). Słowo radiochirurgia składa się z dwóch członów: „radio” oznacza zastosowanie promieniowania jonizu- jącego, natomiast „chirurgia” oznacza zniszczenie nowotworu nierzadko za pomocą pojedynczego zabiegu oraz odnosi się do wyjątkowego charakte- ru wiązki promieniowania. Wiązka ta kształtowana jest przez specjalne ko- limatory robota i jest tak „ostro cięta”, jak skalpel chirurga – dociera do cho- rej tkanki z dokładnością do ułamków milimetra. Tak ograniczona wiązka promieniowania daje możliwość na- promieniania zmian nowotworowych o niewielkich wymiarach (rzędu kilku mm) z minimalną objętością otaczają- cych tkanek zdrowych. Zastosowanie CyberKnife pozwala na dokonanie „bezkrwawej operacji” – nie dochodzi do fizycznego usunięcia guza, ale do bardzo precyzyjnego zlokalizowania guza, skierowania na niego wiązki promieniowania i natychmiastowego zniszczenia komórek nowotworowych. Zabieg wykonany przy pomocy CyberKnife jest dla pacjenta niein- wazyjny (nie dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek), zwykle bezbolesny, nie wymaga anestezji, nie wymaga re- habilitacji i w większości przypadków pozwala zachować mu normalną ak- tywność życiową. Stereotaksja z kolei oznacza zastoso- wanie zewnętrznego układuwspółrzęd- nych (zwykle ramy stereotaktycznej przytwierdzanej do kości czaszki – jak w aparacie Gamma Knife), zapewnia- jącego najwyższą precyzję lokalizacji guza. Technologia CyberKnife może odbywać się bez pomocy takiej ramy – układem odniesienia są struktury anatomiczne pacjenta (tzw. „wewnętrz- ny układ współrzędnych”). Dzięki temu nóż cybernetyczny ma zastosowanie nie tylko w leczeniu guzów mózgu, ale również innych narządów. Z punktu widzenia sposobu frakcjo- nowania dawki wyróżnia się radiochi- rurgię stereotaktyczną i radioterapię stereotaktyczną frakcjonowaną. Ra- diochirurgia stereotaktyczna polega na podaniu wysokiej dawki w jednej frakcji, natomiast radioterapia ste- reotaktyczna frakcjonowana wymaga zastosowania większej liczby frak- cji. Obie metody mają zastosowanie w przypadku CyberKnife. Frakcjo- nowana radioterapia stereotaktyczna stosowana jest najczęściej w przypadku znacznej objętości guza lub położe- nia nowotworu w pobliżu narządów łatwo ulegających uszkodzeniu pod wpływem promieniowania jonizujące- go. Dzięki podzieleniu zaplanowanej dawki promieniowania na kilka frakcji można zminimalizować ryzyko działań ubocznych, zachowując jednocześnie wysoką skuteczność leczenia. System CyberKnife zbudowany jest z dwóch podstawowych komponen- tów: z aparatu do napromieniania i z systemu planowania leczenia. W radioterapii tradycyjnej napro- mienianie jest izocentryczne: wybie- ra się punkt, do którego dostosowuje się wszystkie wiązki promieniowania. W technologii CyberKnife w trak- cie planowania leczenia wybiera się cały szereg punktów, na które na- kierowuje się wiązkę. Przyspieszacz liniowy jest maszyną statyczną, może się obracać tylko wokół jednej osi, ma też pewną możliwość ruchu stołem. CyberKnife jest natomiast małym akceleratorem liniowym zamonto- wanym na ramieniu robota o sześciu stopniach swobody, co umożliwia swobodne przemieszczanie się apa- ratu wokół chorego. W trakcie le- czenia chory ułożony jest w pozycji terapeutycznej na specjalnym stole umieszczonym, podobnie jak aparat, na zrobotyzowanym ramieniu, rów- nież o 6 stopniach swobody, pozwa- lającym na manipulowanie stołem we wszystkich kierunkach. W systemie planowania leczenia le- karz na podstawie badań TK, MR i/lub PET określa obszar do napromie- niania oraz narządy krytyczne, czyli zdrowe tkanki szczególnie wrażliwe na działanie promieniowania jonizu- jącego. Następnie fizyk, na podstawie wyrysowanych przez lekarza struktur oraz parametrów leczenia określonych w zleceniu, przygotowuje najbardziej optymalny (skuteczny i bezpieczny) plan leczenia. Zastosowanie CyberKnife Technologia CyberKnife ma zasto- sowanie zarówno w terapii radykal- nej, jak i paliatywnej. Typowymi wskazaniami do zastoso- wania terapii CyberKnife są guzy lite (dobrze odgraniczone i nienaciekające zdrowych tkanek). Lek. Brygida Zawadzka Ordynator i lek. Anna Słoniewska Z-ca Ordynatora Pododdziału Radioterapii Mazowieckiego Szpitala Onkologicznego wWieliszewie przedstawiają sposób działania i możliwość technologii CyberKnife. Co potrafi CyberKnife, czyli nóż cybernetyczny