Głos Pacjenta Onkologicznego Nr 6/2018 (34)

7 „Głos Pacjenta Onkologicznego” nr 6, grudzień 2018 Projekt realizowany ze środków PFRON Temat numeru Zastosowanie CyberKnife: – guzy zlokalizowane w ośrodkowym układzie nerwowym (kręgosłup, rdzeń kręgowy, mózg); – nowotwory płuca; – niezaawansowany rak prostaty; – guzy wątroby, które nie nadają się do klasycznej operacji chirurgicznej; – nieoperacyjny rak trzustki; – zmiany przerzutowe do kości i tkanek miękkich; – zmiany nienowotworowe, np. malformacje tętniczo-żylne mózgowia czy neuralgia nerwu trójdzielnego. Wyróżniamy kilka etapów proce- dury radiochirurgii CyberKnife. Pierwszym etapem jest kwalifikacja do leczenia Przeprowadza ją wielospe- cjalistyczny zespół lekarski pod kierun- kiem lekarza radioterapeuty w oparciu o wywiad lekarski, badanie fizykalne, badania obrazowe: TK, NMR, PET, ba- danie histopatologiczne, biochemiczne i molekularne itp. Każda kwalifikacja wymaga indywidualnego podejścia do sytuacji klinicznej chorego i po- dejmowana jest w oparciu o wiedzę dotyczącą charakterystyki guza no- wotworowego oraz stanu ogólnego chorego. Następnie rozpoczyna się proces technicznego przygotowania tera- pii . W zależności od typu i lokali- zacji guza lekarz podejmuje decyzję o zastosowaniu znaczników, tj. ma- łych markerów wykonanych ze złota, wszczepianych w okolice napromie- nianej zmiany, w celu dokładnej jej lokalizacji w trakcie leczenia. Odby- wa się to najczęściej ambulatoryjnie i w zależności od napromienianej lo- kalizacji zabieg ten nie wymaga znie- czulenia lub wymaga znieczulenia miejscowego. Aby zapewnić precyzyjną odtwa- rzalność warunków ułożenia pacjenta wykonuje się indywidualny materac próżniowy i/lubmaskę termoplastycz- ną dla unieruchomienia i stałego pozy- cjonowania chorego w trakcie terapii. W celu zobrazowania precyzyjnej trójwymiarowej lokalizacji guza no- wotworowego i tkanek zdrowych wy- konywane jest obrazowanie tomografii komputerowej oraz badanie MR i/lub PET CT. Etap planowania leczenia przebiega bez udziału chorego. Na przekrojach tomografii komputerowej i badań po- mocniczych, lekarz określa obszar do napromieniania oraz narządy krytycz- ne. Następnie fizyk medyczny przy- gotowuje najbardziej optymalny plan leczenia. W trakcie leczenia chory ułożony jest w pozycji terapeutycznej z wykorzysta- niemprzygotowanego, indywidualnego systemu unieruchamiającego. Pozycja chorego jest stale monitorowana z wy- korzystaniem systemu obrazowania rentgenowskiego. Realizacja jednego seansu radioterapii trwa w zależno- ści od indywidualnego przypadku od 45 minut do dwóch godzin. W trakcie napromieniania chory obserwowany jest przez personel medyczny z wy- korzystaniem kamer oraz używane są zestawy głosowe. Położenie guza nowotworowego jest stale kontro- lowane przez system. W przypadku przesunięcia się chorego względem pozycji zaplanowanej, system dokonuje korekty ułożenia. W przypadku lokali- zacji, w których występuje znaczna ru- chomość oddechowa, system śledzi tor oddechowy chorego i poruszający się guz podążając za nim i nie pozwalając napromienić otaczających tkanek zdro- wych. Po zakończonej sesji terapeu- tycznej chory może udać się do domu. Kontrola po leczeniu obejmuje ocenę zmniejszenia się guza, ewentualne wykluczenie innych ognisk choroby oraz ocenę stanu ogólnego chorego. Podsumowanie Przewaga CyberKnife nad innymi formami radioterapii dotyczy pewnej wyselekcjonowanej grupy chorych. Najistotniejsze korzyści wynikają z precyzji leczenia. Przyczynia się do tego przede wszystkim charakter stosowanej wiązki promieniowania – wysoka energia, niewielkie wymiary wiązki oraz możliwość uzyskania bar- dzo dużego gradientu spadki dawki, szczególnie z jednej strony guza. Ma to duże znaczenie, jeśli guz położony jest w bezpośredniej bliskości struk- tury bardzo promienioczułej, a bardzo ważnej dla życia – np. rdzenia prze- dłużonego, rdzenia kręgowego, czy nerwów wzrokowych – albo w bez- pośredniej bliskości struktury, która już wcześniej była objęta dużą dawką napromieniania. CyberKnife oferuje również możliwość napromieniania chorych z guzami o dużej ruchomości oddechowej, znajdujących się m.in . w płucu, jamie brzusznej, w okolicy przykręgosłupowej czy w rdzeniu krę- gowym. Aparat ten został wyposażony w unikatowy system weryfikacji poło- żenia guza przed włączeniem każdej wiązki promieniowania (tzw. tracking ). W przypadku wystąpienia niezgodno- ści, robot automatycznie dostosowu- je wiązkę do położenia guza. System ten umożliwia „śledzenie” ruchów guza z jednoczesnym ciągłym „podą- żaniem” za nim aparatu. Pozwala to na prowadzenie radioterapii z bardzo dużą dokładnością, przy swobodnym oddychaniu chorego. W przypadku nawet niewielkiego poruszenia się pa- cjenta CK automatycznie wyłączy się, albo dostosuje głowicę do przesunięcia lub nakaże przesunięcie stołu z pacjen- tem tak, by guz był w ogniskowaniu wiązki. Inne elementy wyróżniające techno- logię CyberKnife to: • nieinwazyjność metody, • skrócenie czasu leczenia, zmniejsze- nie uciążliwości terapii i poprawa komfortu życia pacjentów, • zmniejszenie intensywności powi- kłań popromiennych (mniejszy mar- gines tkanek zdrowych), • możliwość zastosowania terapii we wczesnym stopniu zaawansowania choroby nowotworowej jako alter- natywa do leczenia chirurgicznego, np. w przypadku raków prostaty czy raków płuca lub zastosowanie radio- chirurgii w przypadku przeciwwska- zań do leczenia operacyjnego, • możliwość powtórnego zastosowania radioterapii po wcześniejszym rady- kalnym napromienianiu, • możliwość terapii w chorobie oligo- metastatycznej (od 1 do kilku prze- rzutów odległych), co daje szansę na wyleczenie chorego.