Głos Pacjenta Onkologicznego Nr 4/2019 (37)

7 „Głos Pacjenta Onkologicznego” nr 4, sierpień 2019 Projekt realizowany ze środków PFRON Temat numeru Biegunka i zapalenie śluzówek jamy ustnej Innym przykładem toksycznego wpływu cytostatyków na komórki szybko dzielące się jest uszkodzenie nabłonka przewodu pokarmowego, co prowadzi do nieprzyjemnych obja- wów bolesności i owrzodzeń w jamie ustnej. Niekiedy dochodzi do nadkaże- nia uszkodzonych miejsc patogennymi szczepami grzybów lub bakterii. Taka sytuacja wymaga stosowania leków przeciwgrzybiczych lub przeciwbak- teryjnych miejscowo lub ogólnoustro- jowo, szczególnie przy towarzyszącej neutropenii. Biegunka, która często związana jest ze stosowaniem niektórych cytostaty- ków (taksany, kapecytabina) , a także niektórych leków celowanych mole- kularnie ( pertuzumab , lapatynib ), wy- nika z uszkodzenia nabłonka kosmków jelitowych. Wymaga stosowania leków objawowych (np. loperamid) , a w przy- padkach o znaczącym nasileniu za- stosowania nawodnienia dożylnego i hospitalizacji pacjenta. Nudności i wymioty Nudności i wymioty są najsilniej kojarzonym objawem niepożąda- nym ze stosowaną chemio- lub ra- dioterapią, budzą lęk szczególnie u pacjentów przystępujących po raz pierwszy do leczenia onkologicz- nego. Największe ryzyko wystąpie- nia wymiotów (tzw. wysoki potencjał emetogenny) mają takie cytostatyki jak cisplatyna, cyklofosfamid w dawce powyżej 1500 mg/m 3 czy powszech- nie stosowany w leczeniu raka piersi schemat AC (połączenie doksorubicy- ny z cyklofosfamidem ). Na ryzyko wy- miotów wpływa nie tylko konkretny chemioterapeutyk, ale też tzw. czynniki osobnicze pacjenta, jak na przykład – płeć żeńska, młodszy wiek czy obec- ność choroby lokomocyjnej. Wymioty dzielimy na wyprzedzają- ce, tj. niezależne od typu zastosowanej chemioterapii, mogą być spowodowane samym zbliżaniem się do szpitala, czy np. widokiem igły, kroplówki. Wystę- powanie tego typu objawów wynika z lękowego nastawienia pacjenta, a ich leczenie polega na zastosowaniu leków przeciwlękowych i uspokajają- cych. Poza tym wymioty dzielimy na wczesne (jeśli wystąpiły w ciągu 24 godzin od zakończenia chemioterapii) lub późne (pojawiające się w kolejnych dobach). Dysponujemy obecnie całym spek- trum leków, które skutecznie prze- ciwdziałają lub znacząco ograniczają nudności i wymioty. Wykorzystuje się – w zależności od mechanizmu powstawania nudności i wymiotów – leki działające na receptor seroto- ninowy, dexamethason , leki działają- ce na receptor dopamininowy oraz, szczególnie skuteczne przy stosowa- niu chemioterapii o wysokim po- tencjale emetogennym, antagoniści receptorów neurokininowych. Dla- tego współcześnie nie obserwujemy prawie wcale silnych wymiotów lub uporczywych nudności podczas che- mioterapii. Polineuropatia U części chorych otrzymujących chemioterapie może dojść do uszko- dzenia nerwów obwodowych (ang. chemotherapy-induced peripheral neu- ropathy – CIPN). Objawy polegają na tym, że chory odczuwa mrowienie, palenie, a następnie zaburzenia czucia spowodowane uszkodzeniem zakoń- czeń nerwowych głównie w zakresie dłoni i stóp. Czasami uszkodzeniu mogą ulegać również nerwy słucho- we lub odpowiedzialne za utrzymanie równowagi, rzadziej inne grupy ner- wów. Niestety nie opracowano do tej pory skutecznych metod leczenia tego typu toksyczności. Stosuje się szereg le- ków przyśpieszających regenerację ner- wów lub łagodzących objawy, niestety u około 5 – 10% pacjentów polineuro- pataia przechodzi w fazę nieodwra- calną. Niedokrwistość Niedokrwistość dotyczy ponad 50% chorych z rozpoznaną chorobą no- wotworową i wyraża się niskim po- ziomem hemoglobiny (główny nośnik tlenu w organizmie). Niedokrwistość u chorych onkologicznych może po- jawiać się w wyniku działania wielu czynników. Należy pamiętać, że nie każdy niski poziom hemoglobiny jest bezwzględnym wskazaniem do prze- taczania preparatów krwi. Dopiero poziom hemoglobiny poniżej warto- ści 7 g/dl powoduje istotne zmniej- szenie ilości tlenu dostarczanego do poszczególnych narządów i wymaga przetoczenia krwi. Istotna jest także ocena stężenia po- ziomu żelaza i innych elementów go- spodarki żelazem oraz ewentualna jego suplementacja w trakcie chemio- terapii zarówno doustna jak i dożylna. Cennym elementem terapii wspoma- gającej w niedokrwistości są poda- wane podskórnie czynniki wzrostu stymulujące rozwój erytrocytów tzw. erytropetyny, które poprawiają po- ziom hemoglobiny i zmniejszają liczbę koniecznych przetoczeń u pacjenta. Niedokrwistość może również wy- stępować podczas terapii niektóry- mi lekami celowanymi molekularnie (np. olaparib ). Neutropenia Neutropenia (zbyt mała ilość neu- trocytów – jednej z frakcji białych krwinek) jest jednym z najczęst- szych zaburzeń hematologicznych wynikających z toksycznego dzia- łania chemioterapii na szpik kost- ny. Wiele z używanych współcześnie leków w onkologii uszkadza przej- ściowo i odwracalnie macierzyste komórki krwiotwórcze, z których powstają neutrocyty powodując tzw. cytopenie (neutropenie). Najniższe wartości neutrocytów osiągane są zwykle między 7. a 10. dobą po po- daniu chemioterapii. Normalizacja poziomu neutrocytów następuje po około 14 dniach. Neutropenia może pojawiać się tak- że w czasie leczenia lekami celowa- nymi molekularnie np. inhibitorami niektórych kinaz. Ciężkość neutropenii określa się w 4-stopniowej skali, gdzie każdemu stopniowi przydzielony jest konkretny zakres wartości neutrocytów, w stopniu I – poziom powyżej 1500 neutrocytów w 1 mm 3 , stopień II – poniżej 1500 do 1000 w 1 mm 3 , stopień III – poniżej 1000 do 500 w 1 mm 3 oraz stopień IV