Głos Pacjenta Onkologicznego Nr 4/2020 (43)

Innowacje w onkologii Projekt realizowany ze środków PFRON „Głos Pacjenta Onkologicznego” nr 4, sierpień 2020 20 Banki i biobanki komórek i tkanek Pani profesor, jakie jest główne zadanie banków komórek i tkanek, czy ich ilość jest wystarczająca, jaka jest ilość pacjentów korzystających z Banków Komórek Macie- rzystych? Czy możemy mówić o sieci Banków Komórek Macierzystych w Polsce? Banki tkanek i komórek są to instytucje, ośrodki powołane do tego, aby gromadzić, testować, przetwarzać i dystrybu- ować komórki i tkanki. Rzecz dotyczy głównie transplan- tologii, ale również medycyny regeneracyjnej. W transplan- tologii narządowej czas od pobrania do przeszczepienia narządu ma znaczenie kluczowe w przypadku komórek – w szczególności komórek macierzystych – istnieje możliwość bezpiecznego ich przechowywania jakiś czas. Trzeba zadbać o ich jakość, o to żeby były przechowywane we właściwych warunkach i potem, żeby zostały prawidłowo zwolnione i przekazane właściwemu biorcy. W głównej mierze doty- czy to potrzeb pacjentów hematologicznych. Ale komórki i tkanki to nie tylko komórki macierzyste układu krwio- twórczego, ale też komórki mezenchymalne pozyskiwane z tkanki tłuszczowej. Tkanką jest rogówka, trzustka pozys- kiwana na wyspy trzustkowe, czyli Banki zajmują się gro- madzeniem, testowaniem bardzo szerokiej gamy produktów z intencją ich zastosowania klinicznego. Mówiąc o tym, czy mamy wystarczającą ilość Banków, powinniśmy zastano- wić się, czy mamy wystarczającą ilość ośrodków przeszcze- piania komórek macierzystych, ale to już jest zupełnie inny problem. Drugą kwestią jest to, czy mamy zapotrzebowanie na inne produkty niż komórki macierzyste. Tutaj można dyskutować o rogówkach, które są bardzo potrzebne i Banki gromadzące tkanki, płatki rogówkowe na pewno są potrze- bne i jest ich za mało. Natomiast celem działania biobanków jest gromadzenie materiału biologicznego, bez intencji zasto- sowania terapeutycznego, ale raczej z intencją zastosowania w badaniach naukowych. Te tkanki, komórki powinny być też przechowywane w odpowiedni sposób, a przede wszyst- kim powinny być przechowywane za zgodą ich donatorów. Ta sytuacja wymaga jeszcze uregulowania ustawowego, bardzo pilnego moim zdaniem. Jest to problem, ponieważ w wielu laboratoriach, w wielu miejscach istnieją repozytoria mate- riałów, które na dobrą sprawę nie są ani właściwie opisane, ani też laboratoria te nie posiadają zgody na przechowywanie Dr hab. n. med. Maria Bieniaszewska, koordynator Oddziału Transplantacyjnego Kliniki Hematologii i Transplantologii GUM foto: https://galeria.trojmiasto.pl materiału genetycznego, histopatologicznego, tkankowego itp. Wspomniane wcześniej przechowywanie materiału po- branego od pacjenta w celach diagnostycznych nie jest de facto biobankowaniem, ale częścią dokumentacji medycznej pacjenta. Kolejną sprawą jest to, że Bank jest instytucją, która przechodzi bardzo szczegółowy proces akredytacji, kontroli Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek. Potem uzyskuje akredytację Ministerstwa Zdrowia. Procedury pro- jakościowe, standardowe procedury operacyjne muszą być bardzo szczegółowe. Cały system projakościowy musi być opracowany, bez tego właściwie Bank Komórek Macierzys- tych nie ma możliwości funkcjonowania. Jacy pacjenci hematoonkologiczni, z jakimi chorobami najczęściej korzystają z Banków Komórek Macierzystych i na jakim etapie choroby? Są pacjenci, którzy takich przeszczepień szpiku potrzebują nawet dwukrotnie w ciągu terapii? W ośrodkach hematologicznych, w których funkcjonują od- działy transplantacji szpiku, najczęściej funkcjonują też Ban- ki Komórek Krwiotwórczych, które są wyspecjalizowanymi jednostkami w pobieraniu, opracowywaniu, przechowywa- niu komórek krwiotwórczych, pobranych bezpośrednio ze szpiku albo z krwi obwodowej po procedurze zwaną mo- bilizacją tych komórek. Przechowywanie tych komórek w Bankach służy bezpośrednio w procesie przeszczepiania, raczej nie bankuje się na zapas z myślą o bardzo dalekiej przyszłości. Wyróżniamy przeszczepy autologiczne, czyli przeszczepy własnych komórek krwiotwórczych – najpierw pobiera się je od pacjenta, podaje się następnie wysoko- dawkową chemioterapię oraz zwraca się własne komórki, wcześniej przechowane w ciekłym azocie przez jakiś czas, aby mogły zregenerować hematopoezę krwiotworzenia pa- cjenta. Drugi sposób to przeszczepienie allogeniczne, czyli od dawcy – tam najczęściej tych komórek się nie przechowuje, pobiera się je i przeszczepia świeże komórki. W czasach koro- nawirusa zmieniły się jednak procedury. Komórki od dawcy zaczęliśmy mrozić według zaleceń, na wypadek pozytywnego wyniku na koronawirusa. Rozpoczęło się karencjonowanie, o którym wcześniej nie było mowy z małymi wyjątkami. Prof. dr hab. n. med. Grzegorz W. Basak, kierownik Katedry i Kliniki Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Zapis debaty na X LAO moderowanej przez red. Aleksandrę Rudnicką