Głos Pacjenta Onkologicznego Nr 1/2021

Temat numeru Projekt realizowany ze środków PFRON „Głos Pacjenta Onkologicznego” nr 1, luty 2021 12 wówczas w stanie rozpoznać je jako obce, wytworzyć skierowane przeciwko niemu przeciwciała i uaktywnić limfo- cyty T (krwinki białe) do atakowania go. Cząsteczka mRNA pochodząca ze szczepionki nie pozostaje w organizmie, lecz szybko ulega rozkładowi wkrótce po zaszczepieniu. Jeśli osoba zaszczepio- na zetknie się z wirusem SARS-CoV-2, jej układ odpornościowy rozpozna go i będzie gotowy do obrony organizmu przed nim. Nasze komórki zachowują w pamięci immunologicznej instrukcję na działanie w razie wystąpienia infekcji. W składzie szczepionek mRNA nie ma wirusa lub jego fragmentów, dlatego nie dochodzi do wywołania symulacji in- fekcji COVID-19 lub kontrolowanego jej przechorowania. Prace nad technologią rekombinowa- nych szczepionek mRNA toczyły się już od lat 70. XX w. Pierwsze leki wypro- dukowane tą metodą podano w 2001 r. Aktualnie trwają prace nad szczepion- kami m.in. przeciw wirusom Zika, Ebola, Marburg, grypy oraz wściek- lizny. Szczepionka Pfizera przeciw COVID-19 jest pierwszą zarejestro- waną na świecie w technologii mRNA. Mechanizm działania szczepionek wektorowych – AstraZeneca, Johnson&Johnson Drugim typem zatwierdzonych do użytku w UE szczepionek na korona- wirusa są tzw. szczepionki wektorowe. Do ich opracowania użyto rekom- binowanego szympansiego adenowi- rusa26. Zmodyfikowano go tak, aby zawierał białko kolca koronawirusa SARS-CoV-2. Służy on również do trwających jeszcze prac nad szczepion- kami na wirusy Ebola oraz HIV. Szczepionka wektorowa została po raz pierwszy opracowana w 1972 roku. Wektor adenowirusowy szympansi był testowany wcześniej w poszukiwaniu potencjalnej immunizacji przeciwko wirusowi MERS-CoV. Wykazano jego immunogenność i bezpieczeństwo sto- sowania u zwierząt i ludzi. Produkt leczniczy Vaccine AstraZeneca skła- da się z niezdolnego do replikacji (nie możewywołać choroby), szympansiego wektora adenowirusowego nazwanego ChAdOx1. Powodem zastosowania adenowirusa pochodzenia szympansie- go, a nie ludzkiego, jest fakt, że ludzkie adenowirusy (wywołujące przeziębienie) są szeroko rozpowszechnione w ludz- kiej populacji i w związku z tym może występować naturalna odporność prze- ciwko tym adenowirusom, co mogłoby prowadzić do potencjalnego obniżenia skuteczności szczepionki. Mechanizm działania szczepionki Astra- Zeneca przeciw SARS-CoV-2 polega na wniknięciu wektora adenowirusowego w następstwie podania domięśniowego szczepionki do wnętrza komórki czło- wieka, gdzie dochodzi do uwolnienia fragmentu DNA kodującego białko S i jego translokacji do jądra komórko- wego. Dalej mamy proces translacji, czy- li przepisanie DNA na mRNA, mówimy o procesie ekspresji genu. W ciągu doby licząc od momentu podania szczepion- ki dochodzi do syntezy białka S wirusa SARS-CoV-2. Powstałe białko S rozpo- czyna powolną indukcję odpowiedzi od- pornościowej zaszczepionego człowieka. Johnson&Jonhson to także szczepion- ka wektorowa wykorzystująca zmody- fikowanego małpiego adenowirusa26. Jednak wystarczy zaledwie jedna jej dawka, ponieważ zastosowany antygen wywołuje silniejszą reakcję immuno- logiczną niż w przypadku szczepionki AstraZeneca. Działania niepożądane szczepionek SZCZEPIONKI mRNA Przed szczepieniem pacjenci powinni być poinformowani o możliwym od- czynie poszczepiennym (np. ból, obrzęk, rumień w miejscu wstrzyknięcia, po- większenie węzłów limfatycznych pa- chowych po tej samej stronie co zaszcze- pione ramię) oraz wystąpieniu ogólno- ustrojowych objawów po szczepieniu (np. gorączka, zmęczenie, ból głowy, dreszcze, bóle mięśni, bóle stawów). W zależności od produktu szczepion- kowego (Pfizer vs. Moderna), grupy wiekowej i dawki szczepionki po szczepieniu u około 80–89% zaszcze- pionych osób rozwija się co najmniej jeden objaw miejscowy, a 55–83% rozwija co najmniej jeden objaw ogól- noustrojowy. Mają one jednak charak- ter krótkotrwały i ustępują najczęściej po 2-3 dniach. U 10% osób zaszczepionych prepa- ratem Pfizera możliwe jest wystąpie- nie działań niepożądanych w postaci krótkotrwałych dolegliwości takich jak ból i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia, zmęczenie, bóle głowy, mięśni i stawów czy dreszcze i gorączka. Dużo rzadziej – 1 proc. przypadków – po podaniu tej szczepionki występu- ją: świąd w miejscu wstrzyknięcia, ból w kończynie, powiększenie węzłów chłonnych oraz trudności ze snem i złe samopoczucie. W 0,01 proc. przypad- ków może też dojść do krótkotrwałego osłabienia mięśni po jednej stronie twarzy. Wśród zaszczepionych szczepionką Pfizera stwierdzono także nieliczne przypadki tzw. wstrząsu anafilaktyczne- go, głównie u osób, które cierpią na poważne alergie. Dlatego nie jest ona rekomendowana osobom, które w prze- szłości przechodziły już ciężkie reakcje alergiczne, a zwłaszcza doświadczyły anafilaksji. Możliwedziałanianiepożądane i częstość ich wystąpienia, a także zaobserwowane nieliczne przypadki wstrząsów anafilak- tycznych po podaniu szczepionki Mo- derna są prawie identyczne jak po za- szczepieniu preparatem Pfizera. SZCZEPIONKI WEKTOROWE Podanie szczepionek wektorowych wywołuje efekty uboczne częściej niż w przypadku szczepionek mRNA. U wielu osób następują trwające jedną lub dwie doby objawy grypowe lub gry- popodobne, takie jak gorączka lub stan podgorączkowy, dreszcze, bóle głowy, stawów i mięśni albo w miejscach, gdzie niedawno dochodziło do stanów zapalnych. Efekty uboczne są elementem reakcji immunologicznej i świadczą o tym, że szczepionka zadziałała. Naukowcy nie są jednak zgodni co do tego, czy brak takiej reakcji oznacza, że szczepionka nie prowadzi do wytworzenia odpor- ności. Nie wykluczają jednak, że może ona w takiej sytuacji okazać się słabsza lub mniej trwała. Działania niepożądane związane z iniekcją Tak jak w przypadku innych wstrzyk- nięć domięśniowych, szczepionkę należy podawać z zachowaniem ostrożności osobom otrzymującym leczenie prze- ciwzakrzepowe lub u których występu- je małopłytkowość lub inne zaburzenie krzepnięcia krwi, hemofilia), ponieważ po podaniu domięśniowym u takich osób może wystąpić krwawienie lub mogą powstać siniaki.