Prawo pacjenta do poszanowania intymności a obecność studentów kierunków medycznych
2019-08-26
Obecności studentów i osób wykonujących zawód medyczny dla celów edukacyjnych w trakcie udzielania świadczenia zdrowotnego jest obecnie uregulowana w dwóch przepisach: art. 36 ust.4 u.z.l. i art. 22 ust. 2 u.p.p.
Artykuł 22 ust. 2 u.p.p. uzależnia możliwość wkroczenia w sferę intymności człowieka od wyrażenia zgody przez uprawnionego, art.36 ust.4 u.z.l. umożliwia udział studentów bez konieczności uzyskania zgody pacjenta. Oba przepisy stanowią całość uregulowań w zakresie obecności studentów i innych osób kształcących, ust. 4 art. 36 u.z.l. uszczegółowia postanowienia przyjęte art. 22 ust. 2 u.p.p., które będą miała zastosowanie tylko do klinik i szpitali akademickich, medycznych jednostek badawczo-rozwojowych oraz innych jednostek uprawnionych do kształcenia studentów, lekarzy oraz innego personelu medycznego w zakresie niezbędnym do celów dydaktycznych. Kategoryczna regulacja ust. 4 art. 36 u.z.l. budzi wiele wątpliwości wśród pacjentów i rodzi pytanie, czy zapis ten nie stoi w sprzeczności z normą konstytucyjną.
Po pierwsze, w świetle art. 36 ust. 4 u.z.l. nie jest konieczne uzyskanie zgody pacjenta na obecność osób kształcących się. Co więcej, osoby kształcące się mogą być obecne nawet mimo sprzeciwu pacjenta. Natomiast uchylono uregulowanie, że konieczne jest uzyskanie zgody pacjenta na obecność studentów, jeżeli interwencja medyczna ma stanowić czynność służącą wyłącznie demonstracji o charakterze dydaktycznym, ale nadal obowiązuje art. 51 ust.2 Kodeksu Etyki Lekarskiej, że: „Należy starać się o zachowanie anonimowości osoby demonstrowanej”. Regulacja art. 36 ust. 4 u.z.l. ustanawia ogólne zasady obecności studentów bez względu na sytuację zdrowotną pacjenta i jest poddawana krytyce z uwagi na „bezradność pacjenta” na okoliczność obecności osób kształcących się. Argument, iż pacjent leczony w klinikach i szpitalach akademii medycznych czy medycznych jednostkach badawczo-rozwojowych musi pogodzić się z obecnością studentów w czasie udzielania świadczenia zdrowotnego jest często trudny do zaakceptowania, chociażby z uwagi na fakt, iż nie zawsze pacjent ma wpływ na wybór miejsca badania czy leczenia. Ponadto pacjenci niekiedy wybierają takie miejsca udzielania świadczeń zdrowotnych w przeświadczeniu, że otrzymają opiekę zdrowotną wyższej jakości niż w innych podmiotach leczniczych. Po drugie, zastosowanie wyjątku od obowiązku uzyskania zgody od pacjenta (pacjentki) może dotyczyć wyłącznie tych placówek medycznych, w których taka nauka jest prowadzona. Pacjent powinien być zatem poinformowany o możliwości naruszenia jego intymności w związku z prowadzoną działalnością dydaktyczną na terenie danej placówki. Po trzecie, obecność osób uczących się zawodów medycznych jest ograniczona do niezbędnego zakresu wyznaczonego przez cele dydaktyczne. Po czwarte, studenci mogą uczestniczyć w udzielaniu pacjentowi świadczenia zdrowotnego a zatem nie tylko obserwować. Z tym jednak, że nawet osoba prowadząca zajęcia nie może upoważnić studentów do udzielania świadczenia zdrowotnego, ponieważ zgodę taką wyraża co do zasady pacjent (lub jego przedstawiciel ustawowy). Po piąte, udział studentów w przebiegu udzielania świadczenia zdrowotnego powinien następować w sposób uniemożliwiający naruszenie istoty praw pacjenta do prywatności, godności osobistej i intymności.
Należy przyjąć, iż niewątpliwie analizowany przepis opiera się w tym zakresie na racjonalnym celu – edukacji w zakresie nauki zawodów medycznych. Nie tylko zrezygnowano z pobierania wyraźnej zgody pacjenta na uczestnictwo studentów, ale całkowicie wymóg takiej zgody pominięto. Jednocześnie takie rozwiązanie uznano za środek konieczny dla realizacji postawionego celu, a dopuszczalność takiej sytuacji uzależniono od bezwzględnego spełnienia wskazanych zasad i niestosowania tego wyjątku w praktyce w sposób rozszerzający prawo.
Niewątpliwie mamy tu do czynienia ze zbalansowaniem interesu pacjenta do poszanowania prawa do samostanowienia i poszanowania intymności oraz interesu publicznego – prawa władzy publicznej do organizowania systemu kształcenia według zasad przyjętych w ust. 4 art. 36 u.z.l. Analizowana regulacja rodzi pytanie, czy interes publiczny w tych okolicznościach jest wystarczającym powodem dla pozbawienia człowieka respektowania wskazanych praw. Ustawodawca w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty częściowo odpowiedział na to pytanie pozytywnie. Natomiast konieczne jest opracowanie wyraźnych standardów określających udział studentów w zajęciach praktycznych. Wymaga to określenia roli i zadań osoby prowadzącej zajęcia i dopuszczalnej liczby studentów obecnych w trakcie udzielania świadczenia zdrowotnego. Student przed rozpoczęciem zajęć praktycznych powinien być do nich przygotowany w zakresie znajomości podstawowych zasad etyki i praw pacjenta.
Prawnik
dr Dorota Karkowska
GPO 3/2012
Autor tekstu:
