Skóra po radioterapii – wpływ radioterapii na stan skóry i zasady pielęgnacji skóry po radioterapii
2019-08-30
Główne metody leczenia nowotworów złośliwych to: chirurgia onkologiczna, radio-terapia, chemioterapia oraz hormonoterapia. Wybór metody lub metod leczenia zależy od stopnia zaawansowania choroby, wieku, a także ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Z tego względu dobór leków, jak i metod leczenia jest zawsze sprawą indywidualną.
Najczęstsze skutki uboczne podjętego leczenia to: osłabienie i senność, utrata apetytu oraz wymioty i nudności, jak również upośledzenie stanu, kondycji i wyglądu skóry. Dzieje się tak, gdyż stosowane leki lub naświetlania działają nie tylko na komórki nowotworowe, ale również, w mniejszym stopniu, na komór-ki zdrowe. Stopień uszkodzenia komórek pod wpływem naświetlania może mieć różny charakter, często rozciągnięty w czasie. Jest on zależny od wielu wzajemnie wpływających na siebie czynników m.in. takich jak: techniki na-promienienia (teleradioterapia, brachyterapia), rodzaju wiązki promieniowania i jego energii oraz indywidualnej wrażliwości komórek. Czas tych reakcji może przebiegać od milisekund do wielu dni, miesięcy a nawet lat po radioterapii. Skutki mikrosekundowe to jonizacja i w efekcie wytwarzanie wolnych rodników, a także zmiany chemiczne, doprowadzające w następnych godzinach do uszkodzeń biochemicznych DNA i RNA w chromosomach jądra komórkowego oraz w błonach komórkowych. Biologiczną konsekwencją jest zaburzenie czynności reprodukcyjnych komórek i ich czynności metabolicznych.
Pojawiają się tzw. „odczyny wczesne" do których należą: suchość skóry, łuszczenie, świąd oraz utrata owłosienia w miejscu naświetlanym. Jest to efekt uszkodzenia gruczołów łojowych i mieszków włosowych. Nasilający się w trakcie radioterapii rumień przypominający oparzenie słoneczne jest skutkiem uwalniania cytokin zapalnych. Z czasem pojawiają się tzw. „odczyny późne", obserwowane w kolejnych miesiącach i latach. Można je określić jako subletalne uszkodzenia komórek prowadzące ostatecznie do ich śmierci. Należą do nich nie tylko intensywne przebarwienia, ale także teleangiektazje, czyli trwale poszerzone naczynia krwionośne związane z uszkodzeniem ich śród-błonka. Natomiast zgrubienia, stwardnienia oraz zwłóknienia w miejscu objętym naświetlaniem związane są ze zmniejszeniem liczby fibroblastów, które zaczynają produkować w tym miejscu kolagen o nieregularnym układzie włókien. Na wielkość i nasilenie odczynu skórnego ma wpływ nie tylko sam fakt naświetlania, czy też prowadzona dodatkowo chemioterapia, ale także wiek oraz tzw. styl życia (m.in. palenie tytoniu, kondycja skóry i jej wcześniejsza pielęgnacja w okresie przed zachorowaniem, współistniejąca otyłość).
Pojawiają się tzw. „odczyny wczesne" do których należą: suchość skóry, łuszczenie, świąd oraz utrata owłosienia w miejscu naświetlanym. Jest to efekt uszkodzenia gruczołów łojowych i mieszków włosowych. Nasilający się w trakcie radioterapii rumień przypominający oparzenie słoneczne jest skutkiem uwalniania cytokin zapalnych. Z czasem pojawiają się tzw. „odczyny późne", obserwowane w kolejnych miesiącach i latach. Można je określić jako subletalne uszkodzenia komórek prowadzące ostatecznie do ich śmierci. Należą do nich nie tylko intensywne przebarwienia, ale także teleangiektazje, czyli trwale poszerzone naczynia krwionośne związane z uszkodzeniem ich śród-błonka. Natomiast zgrubienia, stwardnienia oraz zwłóknienia w miejscu objętym naświetlaniem związane są ze zmniejszeniem liczby fibroblastów, które zaczynają produkować w tym miejscu kolagen o nieregularnym układzie włókien. Na wielkość i nasilenie odczynu skórnego ma wpływ nie tylko sam fakt naświetlania, czy też prowadzona dodatkowo chemioterapia, ale także wiek oraz tzw. styl życia (m.in. palenie tytoniu, kondycja skóry i jej wcześniejsza pielęgnacja w okresie przed zachorowaniem, współistniejąca otyłość).
Niezależnie od tego, odczynom skórnym najlepiej jest zapobiegać zanim wystąpią. Podczas terapii onkologicznej skóra wymaga szczególnej opieki — niezbędne jest stosowanie specjalistycznych dermokosmetyków o działaniu regenerującym i ochronnym. Radiolodzy często polecają łagodne maści i zasypki. Natomiast według dermatologów kluczowe jest regularne natłuszczanie i nawilżanie skóry odpowiednimi preparatami. Na początek rekomendowane są najprostsze preparaty: łagodne, jednoskładnikowe, bez barwników, sztucznych kompozycji zapachowych, z minimalną ilością konserwantów, o działaniu nawilżająco-natluszczającym oraz właściwościach ochronnych. Do mycia zalecane są delikatne preparaty o pH neutralnym dla skóry. Ważna jest również ochrona skóry przed słońcem, gdyż u osób poddawanych radioterapii skóra jest bardziej wrażliwa i podatna na oparzenia słoneczne. Odsłonięte części ciała (twarz, uszy, szyja, dłonie) należy zabezpieczać kremem przeciwsłonecznym z faktorem ochronnym.
W praktyce szerokie zastosowanie mają specjalistyczne preparaty pielęgnacyjne ONCODERMA, stworzone z myślą o potrzebach skóry po leczeniu onkologicznym. Zostały one opracowane we współpracy z lekarzami onkologami i dermatologami, a ich skuteczność jest potwierdzona w testach z udziałem pacjentów onkologicznych. Preparaty ONCODERMA są dostępne w aptekach (w tym internetowych) oraz sklepach medycznych. Z uwagi na specyfikę terapii onkologicznej, wskazania oraz zakres stosowania preparatów do pielęgnacji skóry po-winien być każdorazowo konsultowany z lekarzem prowadzącym. Szczególnie istotne jest to w przypadku osób poddawanych radioterapii.
mgr Maria Czech-Małasiewicz
Manager ds. Naukowo-Szkoleniowych
OCEANIC SA
GPO Wydanie specjalne nr 2/2014
Autor tekstu:
