Dziedziczenie predyspozycji do rozwoju nowotworów
2019-10-29
Marta Kuś-Słowińska, diagnosta laboratoryjny, zastępca kierownika Laboratorium Genetyki Medycznej Centrum Badań DNA w Poznaniu wyjaśnia, dlaczego w trosce o własne zdrowie powinniśmy wykonać testy genetyczne, które pozwolą określić nasze predyspozycje do rozwoju chorób nowotworowych.
Mutacje somatyczne i germinalne
Powszechnie wiadomo, że nowotwór to choroba o podłożu genetycznym. Oznacza to, że jego rozwój jest efektem nagromadzenia się mutacji w obrębie materiału genetycznego komórki, czyli DNA. W następstwie tych zmian powstaje nieprawidłowa tkanka nowotworowa, która rozwija się niezależnie od mechanizmów kontrolnych komórki.
Wyróżnia się dwa typy mutacji związanych z rozwojem choroby nowotworowej – mutacje somatyczne oraz mutacje germinalne, zwane również konstytucyjnymi. Te pierwsze powstają spontanicznie w ciągu życia pacjenta na skutek działania czynników środowiskowych, gdzie znaczącą rolę odgrywa styl życia. Mutacje somatyczne obecne są jedynie w komórkach tkanki nowotworowej i określa się je jako zmiany nabyte, czyli niedziedziczne. Drugi rodzaj mutacji warunkuje genetyczne predyspozycje do rozwoju choroby nowotworowej. Dane naukowe wskazują, że aż około 30% wszystkich typów nowotworów powstaje w wyniku genetycznie uwarunkowanych predyspozycji. Identyfikacja mutacji konstytucyjnych pozwala na prowadzenie działań profilaktycznych u pacjenta oraz umożliwia wykrycie nowotworu jeszcze na wczesnym etapie jego rozwoju, kiedy szanse wyleczenia są bardzo duże.
Wpływ mutacji germinalnych na rozwój nowotworu
Zgodnie z modelem dziedziczenia Mendlowskiego człowiek posiada dwie kopie (allele) genu, które zajmują to samo miejsce na homologicznych chromosomach. Każde dziecko dziedziczy geny po swoich rodzicach – jedną kopię od matki, a drugą od ojca. Dziedziczony w ten sposób materiał genetyczny jest obecny w każdej komórce naszego organizmu przez całe życie. Wśród dziedziczonych genów, mogą znaleźć się jednak takie, które w swojej sekwencji posiadają błąd, tzw. mutację, która predysponuje np. do rozwoju określonego rodzaju nowotworu (mutacje germinalne/konstytucyjne). Warto jednak zauważyć, że nie każda zmiana w sekwencji DNA powoduje zwiększone ryzyko rozwoju choroby nowotworowej. Materiał genetyczny każdego człowieka posiada w sobie wiele „błędów”, czyli różnic w sekwencji DNA. Można nawet stwierdzić, że każdy z nas ma swoją „własną” kopię danego genu. Jednak obecność tego typu zmian w zdecydowanej większości nie powoduje żadnych zaburzeń w organizmie, a ich występowanie w środowisku jest powszechne. Tego typu różnice w materiale genetycznym nazywane są polimorfizmami i świadczą głównie o różnorodności osobniczej. Aktualnie dostępne metody diagnostyki laboratoryjnej pozwalają na bardzo dokładną identyfikację mutacji konstytucyjnych, a prowadzone na całym świecie badania pozwalają odróżnić istotnie kliniczne mutacje od polimorfizmów. Stosowanie nowych technologii umożliwia analizę dużych regionów naszego DNA, które obejmują nawet kilkadziesiąt genów w jednym badaniu. Wykonanie testu o tak szerokiej skali zwiększa prawdopodobieństwo wykrycia mutacji odpowiadającej za zwiększoną predyspozycję do rozwoju nowotworów. Należy zaznaczyć, że im większy region DNA podlega badaniu, tym wynik badania dostarcza więcej informacji.
Które badanie genetyczne wybrać?
Dynamiczny rozwój biologii molekularnej sprawił, że na rynku dostępnych jest wiele różnych testów genetycznych, w których identyfikowane są mutacje germinalne. Niezależnie od skali analizy, wszystkie tego rodzaju badania polegają głównie na metodzie sekwencjonowania, czyli odczytywaniu sekwencji DNA badanego fragmentu. Najbardziej znane badania genetyczne obejmują analizę kilku mutacji w danym genie, które uznaje się za najbardziej powszechne w populacji. Badania te wykorzystują prostą metodę sekwencjonowania Sangera. Najpopularniejszym tego typu testem jest badanie kilku mutacji w genie BRCA1, który warunkuje genetyczną predyspozycję do raka piersi i jajnika. Zgodnie z danymi naukowymi wytypowane do tego badania mutacje stanowią około 80% wszystkich mutacji tego genu charakterystycznych dla populacji Polskiej. Wybierając taki test należy jednak pamiętać, że w przypadku negatywnego wyniku, czyli nie stwierdzenia obecności żadnej z analizowanych mutacji, pacjent nie może być w stu procentach pewny, że nie zachoruje na dany typ nowotworu. Badana osoba otrzymuje jedynie informację, że nie jest nosicielem żadnej spośród trzech najczęściej występujących w Polsce mutacji w genie BRCA1. Oczywiście taki wynik pozwala wnioskować, że ryzyko rozwoju nowotworu jest znacznie mniejsze, jednak nie daje to całkowitej gwarancji. Aby móc przeanalizować całe sekwencje genów, laboratoria genetyczne stosują metody sekwencjonowania wielkoskalowego. Pionierskie laboratoria wykorzystują obecnie techniki sekwencjonowania następnej generacji (ang. Next Generation Sequencing, NGS). Sekwencjonowanie NGS daje możliwość przeanalizowania całych sekwencji genów w jednym teście diagnostycznym. Możliwe jest nawet analizowanie kilkudziesięciu genów w jednym badaniu. W porównaniu do metody tradycyjnego sekwencjonowania Sangera, testy genetyczne w technologii NGS dają większe możliwości zidentyfikowania mutacji germinalnych, na podstawie których określane są indywidualne predyspozycje genetyczne do rozwoju nowotworów.
Kto powinien się zbadać?
Badanie genetyczne powinny wykonać przede wszystkim osoby, u których w rodzinie zdarzają się przypadki choroby nowotworowej. Jeśli występują w niej pewne odstępstwa od normy, to jest to wskazanie do wykonania tego typu badań. Niepokojące może być zachorowanie na ten sam typ nowotworu u kilku osób w rodzinie. Ponadto należy zwrócić szczególną uwagę na wiek zachorowania krewnych. Jeśli nowotwór pojawił się wcześnie (około 35. r. ż.) to również jest to wskazanie do wykonania badania. Warto jednak pamiętać, że badanie w kierunku genetycznych predyspozycji do rozwoju nowotworów może wykonać każdy, bez względu na historię zdrowotną rodziny. Tego typu testy wykonywane są z krwi albo wymazu z wewnętrznej części policzka. Obecnie firmy wykonujące badania genetyczne oferują swoim klientów specjalne zestawy wysyłkowe, które umożliwiają wykonanie badania nawet bez konieczności udawania się do specjalistycznych placówek.
Czy mam się bać wyniku?
Każde badanie, w tym badanie genetyczne wykonuje się z myślą, aby pomóc pacjentowi, a nie po to by wywołać strach. Wykonując tego typu testy należy pamiętać, że badamy jedynie predyspozycje do rozwoju choroby nowotworowej. Stwierdzenie obecności mutacji, która odpowiada za zwiększoną predyspozycję do rozwoju danego typu nowotworu nie jest równoznaczne z tym, że u tej osoby rozwinie się nowotwór. Tego rodzaju wynik pozwala na wprowadzenie odpowiednich działań profilaktycznych, które mają zapobiec rozwinięciu się choroby. Nowotwory powstają na skutek współdziałania genów i środowiska, zatem już sama zmiana stylu życia ma istotny wpływ na nasze zdrowie. Należy pamiętać, że każdy wynik badania genetycznego powinien być omówiony przez lekarza genetyki klinicznej. Często zdarza się, że tego typu wyniki są niezrozumiałe, przez co mogą być błędnie zinterpretowane. Zatem wykonując badanie genetyczne, warto zwrócić się do specjalisty, który omówi otrzymany wynik oraz wskaże dalsze postępowanie.
Podsumowanie
Odpowiednio wcześnie wykryta choroba nowotworowa jest w większości przypadków całkowicie wyleczalna. W trosce o własne zdrowie warto wykonać proste badanie genetyczne, które pozwoli na określenie genetycznych predyspozycji do rozwoju choroby. Obecnie testy genetyczne stały się łatwo dostępne, a ich cena bardziej przystępna, co sprawia, że każdy powinien rozważyć wykonanie tego typu badań.
GPO 2/2017
Autor tekstu:
