Leki biologiczne bez tajemnic
2019-10-29
Terapie biologiczne wytwarza się metodami biotechnologicznymi z zastosowaniem inżynierii genetycznej. Leczenie biologiczne jest stosowane na świecie od kilkudziesięciu lat, stając się coraz popularniejszą metodą walki z nieswoistymi zapaleniami jelit, łuszczycą, reumatoidalnym zapaleniem stawów oraz nowotworami.
Leczenie biologiczne
Leczenie biologiczne to rodzaj terapii celowanej, która ma za zadanie stymulować oraz odbudowywać zdolności systemu odpornościowego człowieka poprzez wykorzystywanie substancji zw. modyfikatorami odpowiedzi immunologicznej. Organizm samoistnie produkuje ich niewielkie ilości w odpowiedzi na infekcję lub chorobę. Dzięki innowacyjnym technikom możliwa stała się ich produkcja w celu zastosowania w leczeniu. Działanie leków biologicznych polega przede wszystkim na reagowaniu przeciwko cząsteczkom układu immunologicznego (cytokinom, receptorom dla cytokin lub komórkom). Leki te dzielą się na przeciwciała monoklonalne oraz receptory.
Do leków biologicznych należą m.in.:
• Rekombinowana insulina
• Erytropoetyna
• Ludzki hormon wzrostu
• Heparyny drobnocząsteczkowe
• Czynniki krzepnięcia
• Przeciwciała monoklonalne stosowane w onkologii, reumatologii, dermatologii, gastroenterologii oraz hematologii
W odróżnieniu od tradycyjnych leków chemicznych, leki biologiczne produkowane są w skomplikowanym, wieloetapowym procesie technologicznym, w którym wykorzystuje się żywe komórki. Nawet mała zmiana na którymkolwiek etapie wytwarzania (np. zmiana linii komórkowej, temperatury, metody oczyszczania substancji czynnej, zmiana w składzie substancji pomocniczych) może mieć wpływ na strukturę leku biologicznego, jego bezpieczeństwo i skuteczność działania. W związku z tym proces produkcji podlega ścisłej kontroli na każdym etapie.
Leki biologiczne wpływają na odpowiedź immunologiczną organizmu człowieka, sterując białkami, aktywują bądź osłabiają ich reakcję biologiczną, dzięki czemu możliwe są:
• modyfikacja przebiegu choroby,
• złagodzenie jej objawów aż do osiągnięcia remisji,
• redukcja bólu,
• powstrzymanie dalszego rozwoju choroby,
• zmniejszenie dawek innych stosowanych leków,
• przedłużenie remisji choroby,
• skrócenie czasu hospitalizacji,
• poprawa jakości życia.
Pacjenci są kwalifikowani do leczenia przez lekarza prowadzącego, po wykonaniu wszystkich niezbędnych badań oraz pełnej ocenie stanu zdrowia i chorób współistniejących. Należy pamiętać, że tak jak każda inna terapia, leki biologiczne powodują działania niepożądane, które trzeba monitorować i skutecznie łagodzić.
Leki biopodobne
Leki biopodobne są lekami „podobnymi” do już zarejestrowanych i dokładnie przebadanych leków referencyjnych. Europejska Agencja Leków definiuje je w następujący sposób: „Podobny biologiczny produkt leczniczy zwany także lekiem biopodobnym jest produktem podobnym do już zarejestrowanego leku biologicznego, tak zwanego referencyjnego produktu leczniczego”.
Przeciwciała monoklonalne są białkami zbudowanymi z szeregu ułożonych jeden za drugim aminokwasów, które układają się w długą, wielokrotnie poskręcaną nić. Lek biopodobny, aby można go było uznać za pełne odzwierciedlenie leku referencyjnego, powinien charakteryzować się identyczną sekwencją aminokwasów, co zarejestrowany lek referencyjny. Jednakże oprócz aminokwasów w skład przeciwciała monoklonalnego wchodzą również cukry, których specyfiki nie jesteśmy w stanie zaplanować. Definiuje je linia komórkowa, czyli specjalne komórki, na których hodowany jest konkretny lek biologiczny. Każdy producent leku biopodobnego zawsze hoduje swój lek na własnej linii komórkowej. Z medycznego punktu widzenia w niektórych wskazaniach siła działania leku zależy właśnie od rodzaju cukrów w cząsteczce leku. W odróżnieniu od generycznych leków chemicznych, do rejestracji których wystarcza przeprowadzenie badania biorównoważności, w wypadku leku biopodobnego wymagane jest przeprowadzenie badań klinicznych i wykazanie, że lek biopodobny i referencyjny mają tożsame profile bezpieczeństwa i skuteczności.
Zamiana leków biologicznych na biopodobne
Ze względu na układ immunologiczny, w którym działają leki biologiczne, wielokrotne zamiany z przyczyn niemedycznych mogą istotnie wpływać na immunogenność, czyli stan, w którym organizm traktuje lek jak substancję obcą i broni się przed nią, próbując ją zneutralizować poprzez aktywację uwalniania specyficznych substancji zwanych cytokinami. Ponieważ przeciwciała monoklonalne są białkami i mają budowę poskręcanych nici aminokwasów to, w jaki sposób te nici są poskręcane, zależy od linii komórkowej, na której leki są hodowane. Wykorzystanie innej linii komórkowej może spowodować, że pomimo takiej samej kolejności aminokwasów ułożenie przestrzenne nici będzie różne – np. to, co w leku referencyjnym znajduje się w środku kłębka nici, w leku biopodobnym znajdzie się na wierzchu. Możliwe, że odpowiedź immunologiczna organizmu będzie inna w leku referencyjnym i biopodobnym. Decyzja o zamianie leku biologicznego na biopodobny, lub odwrotnie, powinna być podejmowana przez lekarza prowadzącego wspólnie z pacjentem, biorąc pod uwagę kwestie wyłącznie medyczne (skuteczność, działania niepożądane etc.).
Każdy lekarz jest zobowiązany poinformować pacjenta o przebiegu terapii oraz ryzyku związanym z jej stosowaniem oraz zamianą. Niestety, polskie prawo nie uwzględnia nadal specyfiki leków biologicznych, co umożliwia ich zamianę przez farmaceutę, w przypadku leków refundowanych, chyba że lekarz napisał na recepcie „nie zamieniać”. W wyniku tego prawo zezwala na sytuację, w której lek referencyjny zostanie zamieniony na lek biopodobny lub odwrotnie, a lekarz i pacjent mogą być nieświadomi takiej zamiany. Może to wpływać na poziom kontroli lekarza nad procesem leczenia, a w przypadku wystąpienia działań niepożądanych uniemożliwić identyfikację leku, który wywołał reakcję. Obserwacje pokazują, że naprzemienne stosowanie leków referencyjnych i biopodobnych w czasie terapii u jednego pacjenta może zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych oraz immunogenności.
Leki biopodobne, uznano za wymagające specjalnego monitorowania i oznaczono czarnym trójkątem mającym sygnalizować lekarzom oraz pacjentom, że podczas ich stosowania należy zachować szczególną czujność. Symbol zamieszczany jest w charakterystyce produktu leczniczego i na ulotce dołączanej do opakowania.
Beata Ambroziewicz
Raport All.Can: poprawa efektywności i stabilności opieki onkologicznej – rekomendacje dla Polski to publikacja, której celem jest analiza stanu polskiej onkologii na tle wybranych krajów europejskich oraz zaproponowanie rekomendacji zmierzających do zwiększenia efektywności i stabilności opieki onkologicznej w Polsce.
Myślą przewodnią raportu jest potrzeba bardziej efektywnego gospodarowania budżetem poprzez odpowiednią alokację środków na opiekę onkologiczną. Wierzymy, że poprzez działania zaproponowane w raporcie można poprawić sytuację pacjentów w ramach dostępnych zasobów.
Myślą przewodnią raportu jest potrzeba bardziej efektywnego gospodarowania budżetem poprzez odpowiednią alokację środków na opiekę onkologiczną. Wierzymy, że poprzez działania zaproponowane w raporcie można poprawić sytuację pacjentów w ramach dostępnych zasobów.
Więcej informacji:
GPO 2/2017
Autor tekstu:
