Onkologia personalizowana – nowa nadzieja
2019-10-31
Każdy z nas jest niepowtarzalny. Dlatego też nie ma takiej samej choroby i jednakowego sposobu leczenia, które będzie odpowiednie i skuteczne w tym samym zakresie dla każdego pacjenta. Obserwowany od wielu lat ciągły wzrost liczby zachorowań na nowotwory prowadzi do konieczności stosowania nowoczesnych metod diagnostycznych, na podstawie których możliwe będzie ustalenie skutecznych metod leczenia. Dr n. med. Aneta Białkowska i dr n. biol. Remigiusz Lewandowski przedstawiają najnowsze metody diagnostyczne umożliwiające personalizację leczenia pacjentów z chorobą nowotworową.
Obecne technologie diagnostyczne ukierunkowane są na wykrywanie specyficznych cech chorób oraz analizę molekularnych mechanizmów ich powstawania. Jednocześnie prowadzone są intensywne badania nad nowymi lekami, których działanie jest ściśle związane z mechanizmami warunkującymi rozwój choroby, dzięki czemu ich stosowanie zwiększa skuteczność i prowadzi do poprawy wyników leczenia.
Różnice pomiędzy pacjentami chorującymi na tę samą chorobę oraz rozwój technologii badań umożliwiły zmianę dotychczasowego podejścia i zindywidualizowanie procesu leczenia. Podstawy medycyny personalizowanej zostały ugruntowane dzięki interdyscyplinarnemu połączeniu informacji klinicznych, patomorfologicznych i genetycznych z analizą bioinformatyczną, w której terapia jest dostosowana do konkretnego pacjenta.
Onkologia personalizowana
Zjawiskiem znanym w medycynie jest różna skuteczność leczenia pacjentów, pomimo rozpoznania u nich tej samej choroby i stosowania tej samej terapii. U jednych leczenie działa i przynosi pozytywne rezultaty, u innych nie prowadzi do pożądanych efektów, a czasem wywołuje negatywne skutki.
Onkologia personalizowana umożliwia opracowanie genetycznego profilu opartego na badaniach onkologicznych biomarkerów molekularnych. Innymi słowy, na podstawie unikalnego DNA pochodzącego z tkanki nowotworowej pacjenta uzyskuje się informacje o zmianach genetycznych oraz aktywności podstawowych szlaków w komórkach nowotworowych. Tak szczegółowe informacje molekularne są istotne zarówno przy diagnozowaniu, w prognozowaniu przebiegu choroby, jak również często wpływają na wybór terapii.
O wzrastającym znaczeniu onkologii personalizowanej świadczy fakt, że szacunkowo około 30% różnych nowotworów człowieka może być leczonych z wykorzystaniem terapii personalizowanej iaż 73% aktualnie testowanych leków onkologicznych należy do terapii personalizowanych.
Profilowanie molekularne
Celem profilowania molekularnego jest wskazanie najbardziej optymalnej terapii dla każdego pacjenta. Podstawowym badaniem jest analiza genów związanych z procesem nowotworzenia i rozwojem nowotworów. W trakcie jednego badania można szczegółowo przeanalizować zmiany w kilkudziesięciu lub kilkuset genach. Mogą one określić najbardziej prawdopodobny mechanizm powstania choroby i przede wszystkim umożliwić dobranie odpowiedniego leku związanego ze zmianą w DNA.
Kolejną metodą pozwalającą na określenie zindywidualizowanego leczenia są badania na poziomie białek powiązanych z aktywacją/zahamowaniem szlaków wewnątrzkomórkowych, ściśle skorelowanych z oddziaływaniem leków. Powyższe analizy umożliwiają określenie profilu molekularnego nowotworu, a ich zebranie i powiązanie z ciągle rosnącą liczbą danych na temat związku biomarkerów z odpowiedzią na leczenie, pomaga w wyznaczeniu indywidualnej terapii onkologicznej.
Nie tylko sekwencjonowanie genów – więcej markerów, więcej możliwości leczenia
Na polskim rynku jest już kilka różnych firm oferujących profile molekularne nowotworu. Wybierając profil, warto zwrócić uwagę na to, ile może on wnieść w proces leczenia. Czy profil ogranicza się jedynie do wskazań terapii celowanych i badań klinicznych, czy uwzględnia także chemioterapię, która stanowi znaczną liczbę obecnie stosowanych terapii onkologicznych w krajach Unii Europejskiej, w tym również w Polsce. Badania naukowe wykazały, że sekwencjonowanie nowej generacji (NGS) pozwoliło dobrać leczenie jedynie dla ok. 27% analizowanych pacjentów z 16 różnymi rodzajami nowotworów, natomiast włączenie do profilu genetycznego dodatkowych badań na poziomie białek – immunohistochemii (IHC), dało wskazówki terapeutyczne dla prawie 80% pacjentów.
MOLGENDIA
MOLGENDIA jako pierwsza w Polsce wprowadziła na rynek profile molekularne dzięki współpracy z wiodącymi ośrodkami w USA, Holandii i Belgii. Pacjentki z rakiem piersi mogą skorzystać z diagnostycznego testu MammaPrint zaaprobowanego przez Amerykańską Agencję Żywności i Leków (FDA) i Europejskie Towarzystwo Onkologii Medycznej (ESMO) oraz rekomendowanego przez Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej. Analiza tkanki nowotworowej pochodzącej od pacjentki z rakiem piersi nie musi się ograniczać tylko do oceny prognostycznej (MammaPrint), ale może obejmować także sekwencjonowanie genów, ocenę amplifikacji i określenie statusu obecności białek, danych niezbędnych przy podejmowaniu decyzji o zindywidualizowanej terapii (profile OncoDEEP, OncoSTRAT&GO).
Profile molekularne OncoDEEP i OncoSTRAT&GO przeznaczone są dla pacjentów z guzami litymi (rak piersi, jajnika, jelita grubego, żołądka, wątroby, trzustki, czerniak, itp.). Badania wykonywane są w akredytowanych laboratoriach w Belgii.
Indywidualizacja leczenia w raku piersi
Dzięki programom klinicznym i współpracy naukowej w ciągu ostatnich 10 lat przeprowadzono szereg badań klinicznych, które potwierdziły skuteczność testu MammaPrint. Test wykonuje się z tkanki utrwalonej w bloczku parafinowym. Analiza 70 genów określa niskie lub wysokie ryzyko wystąpienia przerzutów, natomiast ocena ekspresji 80 genów wskazuje podtyp molekularny nowotworu.
Test MammaPrint wykonuje się u kobiet w każdym wieku, niezależnie od statusu receptorów ER i HER2. Wyniki testu MamaPrint mogą pomóc onkologom w podjęciu decyzji o zastosowaniu mniej lub bardziej agresywnej formy leczenia, w szczególności dla pacjentek, u których wyniki analizy receptorów uzyskane rutynowymi metodami były niejednoznaczne.
Gdy standardowa terapia nie wystarcza
Profile molekularne OncoDEEP i OncoSTRAT&GO, przeznaczone dla guzów litych, określają zmiany odpowiednio w 75 lub 150 genach, w DNA wyizolowanym z tkanki nowotworowej. Samo wykrycie nieprawidłowości w dziesiątkach czy setkach różnych genów jest niewystarczające, dlatego zmiany w komórkach nowotworowych są analizowane również na poziomie białek (badania immunohistochemiczne). Dodatkowo analiza może być przeprowadzona w krążącym DNA nowotworowym we krwi (OncoSTRAT&GO), co umożliwia wykrycie nowych zmian i stanowi najbardziej wszechstronną analizę guza.
Dzięki unikalnym tym badaniam OncoDEEP i OncoSTRAT&GO lekarz uzyskuje szczegółową charakterystykę molekularną nowotworu oraz wskazówki przydatne do wyboru najlepszej i zindywidualizowanej metody leczenia pacjenta.
Raport OncoDEEP i OncoSTRAT&GO jest dostępny także w wersji on-line na indywidualnych kontach lekarza i pacjenta, na platformie informacyjnej OncoSHARE. Platforma informacyjna daje również lekarzowi możliwość konsultowania wyników badań z innymi specjalistami zarejestrowanymi w OncoSHARE na całym świecie.
Wcześniej OncoDEEP stosowano u pacjentów, u których bezskutecznie podejmowano próby leczenia standardowymi procedurami, natomiast obecnie coraz więcej onkologów zaleca wykonanie tego testu we wczesnym etapie choroby. OncoSTRAT&GO jest natomiast przeznaczony dla chorych, u których choroba ma charakter uogólniony (obecność przerzutów) oraz dla nowotworów o nieznanym umiejscowieniu pierwotnym (CUP).
Profilowanie molekularne OncoDEEP, część badań OncoSTRAT&GO, czy test MammaPrint jest wykonywane z tkanek guza uzyskanych w trakcie zabiegu chirurgicznego lub pobranego w czasie biopsji. Materiał ten przechowuje się w archiwum każdego zakładu patomorfologii. Stanowi dokumentację medyczną, do której pacjent ma prawo dostępu. Ze względu na dynamikę procesu nowotworowego biomarkery mogą ulegać zmianom, dlatego najlepszym materiałem badań jest próbka pobrana w jak najkrótszym czasie przed analizą. Jeżeli nie ma możliwości pobrania materiału lub od operacji do czasu badania upłynęło dużo czasu, materiałem badań może być także krew, w której analizuje się aktualne zmiany na podstawie krążącego DNA nowotworowego.
Powyższe badania umożliwiają indywidualną charakterystykę nowotworu pacjenta, na podstawie której lekarz onkolog dobiera najlepszą dostępną terapię. Pozwala to na uniknięcie stosowania mało efektywnych leków, mogących wywołać poważne skutki uboczne. Stosowanie terapii na podstawie indywidualnych uwarunkowań genetycznych jest najmniej obciążające i ma pozytywny wymiar na wielu płaszczyznach - zdrowotnych i ekonomicznych.
dr n. med. Aneta Białkowska
dr n. biol. Remigiusz Lewandowski
dr n. med. Aneta Białkowska
dr n. biol. Remigiusz Lewandowski
Wsparcie rekrutacji badań klinicznych
Serwis internetowy eSource Recruiter łączy firmy farmaceutyczne – sponsorów badań klinicznych z badaczami, ośrodkami klinicznymi i potencjalnymi pacjentami, umożliwiając im otrzymywanie informacji o nowych badaniach klinicznych w określonym wskazaniu terapeutycznym.
Konto Pacjenta można utworzyć wchodząc na stronę: www.esource-monitorcr.com i wybierając przycisk „Zarejestruj”, a następnie należy ustanowić swoją nazwę użytkownika i hasło i wybrać „Zarejestruj się jako Uczestnik”. W kolejnym kroku do wypełnienia będzie krótki formularz.
Konto Pacjenta jest całkowicie bezpłatne, dane są należycie zabezpieczone, a obsługa intuicyjna i bezproblemowa. Zarejestrowany pacjent będzie otrzymywać informacje o nowych badaniach klinicznych, które są planowane w jego okolicy, w wybranym przez niego obszarze medycyny. Pacjent otrzyma dane kontaktowe do badacza lub ośrodka, który prowadzi dane badanie. Więcej informacji: http://monitorcr.pl/strony/recruiter
Konto Pacjenta można utworzyć wchodząc na stronę: www.esource-monitorcr.com i wybierając przycisk „Zarejestruj”, a następnie należy ustanowić swoją nazwę użytkownika i hasło i wybrać „Zarejestruj się jako Uczestnik”. W kolejnym kroku do wypełnienia będzie krótki formularz.
Konto Pacjenta jest całkowicie bezpłatne, dane są należycie zabezpieczone, a obsługa intuicyjna i bezproblemowa. Zarejestrowany pacjent będzie otrzymywać informacje o nowych badaniach klinicznych, które są planowane w jego okolicy, w wybranym przez niego obszarze medycyny. Pacjent otrzyma dane kontaktowe do badacza lub ośrodka, który prowadzi dane badanie. Więcej informacji: http://monitorcr.pl/strony/recruiter
GPO 3/2017