POZ w opiece nad pacjentem onkologicznym
2020-08-11
Personel medyczny Centrum Medyczno-Diagnostycznego: lek. Artur Prusaczyk, mgr Marika Guzek, mgr Dorota Fajnas, mgr Renata Koć, lek. Adrian Płocharczyk, lek. Anna Wielogórska-Jastrzębska, lek. Paweł Żuk – dzielą się swoimi przemyśleniami na temat funkcjonowania POZ w opiece nad pacjentem onkologicznym i prowadzeniem profilaktyki chorób nowotworowych.
Koncepcja opieki onkologicznej z perspektywy POZ
Jednym z licznych zadań POZ jest opieka nad pacjentem w zakresie profilaktyki nowotworowej. Ze względu na czas i rodzaj działań względem zachorowania, świadczenia dzieli się na opiekę nad populacją osób zdrowych (przed wystąpieniem choroby), opiekę nad pacjentami w trakcie leczenia onkologicznego oraz opiekę i obserwację już po procesie leczenia.
O poprawie skuteczności i budowie wartościowej opieki POZ nad pacjentem onkologicznym decyduje współpraca zespołu POZ ze szpitalnymi onkologami, lekarzami zajmującymi się diagnostyką oraz bliskimi pacjenta. Celem współdziałania jest konieczność ustalenia optymalnego planu opieki oraz jego późniejsza ewaluacja.
Jest to niezwykle istotne szczególnie w kontekście pacjentów z chorobami współistniejącymi lub z powikłaniami wynikającymi z pogorszenia stanu zdrowia. Warto podkreślić, iż zespół POZ to swoisty kamień węgielny systemu opieki zdrowotnej, gdyż wielokrotnie jego rola jest znacznie większa, aniżeli pozbawionego narzędzi oraz osamotnionego w swoich działaniach lekarza rodzinnego.
Rola POZ w opiece poszpitalnej
POZ w swojej walce z chorobami nowotworowymi oferuje wiele metod opieki nad stanem zdrowia pacjenta.
Po zakończeniu hospitalizacji onkologicznej karta wypisowa razem z zaleceniami oraz planem dalszego postępowania powinna być w posiadaniu lekarza rodzinnego. Podobna informacja powinna być przekazana w momencie skierowania pacjenta na hospitalizację.
System POZ powinien zagwarantować pacjentowi wykonanie podstawowych badań kontrolnych oraz przeprowadzenie telekonsultacji celem zdalnego określenia stanu zdrowia pacjenta. Pacjentom mieszkającym samotnie lub w dużej odległości od przychodni POZ może zostać zorganizowany transport rodzinny lub w przypadkach koniecznych, transport sanitarny. W wypadku osób wymagających obserwacji lub działania przy wystąpieniu podejrzenia wznowy choroby lekarz rodzinny lub pielęgniarka powinni zachowywać się ostrożnie, ale aktywnie, a w przypadkach koniecznych skierować pacjentów do opieki długoterminowej. Warta podkreślenia jest pomoc w tym zakresie, gdyż ma ona duży wpływ na powrót pacjenta do normalnego życia.
Waga szeroko pojętej profilaktyki nowotworowej
Czujność onkologiczna – to hasło, które obecnie odmieniane jest przez wszystkie przypadki. Kluczowym aspektem działań w tym zakresie jest wykrywanie nowotworów, a jeszcze istotniejsza może okazać się profilaktyka.
Zespół POZ ma za zadanie przeprowadzić wywiad oraz diagnostykę w celu wyodrębnienia pacjentów wymagających dalszej, często bardziej szczegółowej obserwacji oraz działań diagnostycznych. Pierwszym krokiem jest identyfikacja pacjentów z grupy podwyższonego ryzyka. Częstym kryterium kwalifikacji do badań przesiewowych jest jedynie wiek pacjenta.
Dlatego tak istotne jest gromadzenie dodatkowych informacji, których może udzielić sam pacjent, tu mamy na myśli wszelkiego rodzaju uzależnienia, niewłaściwy styl życia czy problemy z komunikacją. Udział w profilaktyce chorób nowotworowych mają zarówno lekarze rodzinni, jak i położne oraz pielęgniarki. Barierami w opiece jest niska świadomość onkologiczna społeczeństwa, brak wiedzy o konkretnych objawach, dostępnych programach profilaktycznych, a także lęk przed chorobą.
Rola lekarza rodzinnego
W ramach kompetencji lekarza rodzinnego znajdują się głównie sposoby łagodzenia objawów niepożądanych, towarzyszących leczeniu.
Do nich zaliczyć można leczenie przeciwbólowe, przeciwwymiotne czy osłonowe. Lekarz ma możliwość kierowania pacjenta na dodatkowe badania kontrolne, w bliskim mu środowisku medycznym. Może on także wystawiać zwolnienia zdrowotne w przypadku identyfikacji takiej konieczności. Ponadto może on kierować pacjenta oraz jego bliskich do poradni psychologicznej, która pomaga w akceptacji choroby oraz przełamaniu lęku egzystencjalnego podyktowanego strachem przed skutkami choroby na jego dotychczasowe życie. Celem pracy psychologa jest zwiększenie samoświadomości pacjenta o jego stanie zdrowia, a także akceptacji chorego i bliskich zaistniałej sytuacji. Uzupełnieniem wizyt u psychologa są grupy wsparcia stanowiąca miejsce wymiany doświadczeń osób, które przeszły przez chorobę nowotworową. Opiekę nad pacjentem w trakcie leczenia sprawuje lekarz rodzinny z kilku prostych, ale ważnych powodów. Mowa tu o znajomość pacjenta przez lekarza, która to zwiększa zaufanie chorych wobec służby zdrowia.
Rola położnych oraz pielęgniarek
Położna najczęściej kojarzona jest jedynie z opieką nad kobietą ciężarną. W myśl Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 września 2016 roku oraz z 15 lipca 2011 roku położna wspiera kobietę w każdym okresie jej życia. Prowadzi ją zatem przez obszar profilaktyki chorób ginekologicznych, patologii położniczych czy chorób niezwiązanych z podstawową opieką nad pacjentem, w tym także po leczeniu onkologicznym.
Jednym z zadań położnej jest edukacja w zakresie dbania o zdrowie kobiet. Warte podkreślenia jest szczególne znaczenie położnych w zakresie profilaktyki raka piersi oraz raka szyjki macicy.
Niepodważalnie dużą rolę pełnią również pielęgniarki środowiskowe, które edukują pacjenta oraz jego opiekunów w zakresie niezbędnych procedur medycznych. Pielęgniarka środowiskowa tak jak i położna, edukuje pacjenta o chorobie, informuje o ewentualnych powikłaniach, na które należy zwrócić uwagę oraz przekazuje zasady żywienia i przyjmowania leków, ułatwiając tym samym pacjentowi opracowanie indywidualnej diety, aby ten uniknął potencjalnych błędów i zapobiegł nietolerancji organizmu na niektóre składniki.
Położna oraz pielęgniarka, w wypadku choroby, na zlecenie lekarza ma za zadanie wzmacniać oraz podtrzymywać zdrowie oraz jakości życia pacjenta, wspomagając stworzenie dogodnych dla potrzeb leczenia warunków, a w wypadku leczenia domowego służy pomocą w czynnościach pielęgnacyjnych, takich jak zdejmowanie szwów, bądź zmiana opatrunków.
Wykonywanie powyższych czynności świadczy o indywidualnej oraz swoiście bliskiej relacji z pacjentem, co wpływa na lepszy stosunek pacjenta do okresu hospitalizacji, a także późniejszej opieki domowej.
Jak system opieki zdrowotnej może wzmocnić rolę POZ w opiece onkologicznej?
Podstawowa i Specjalistyczna Opieka Zdrowotna muszą działać w sposób skoordynowany i zintegrowany. Takie możliwości dają przede wszystkim nowoczesne rozwiązania informatyczne, tj. np. wspólna platforma gromadzenia i wymiany danych o pacjencie.
Od lat w CSIOZ (komórce MZ) trwają prace nad platformą P1, które w ostatnim czasie znacznie przyspieszyły. Dowodem na to są już powszechnie działające recepty elektroniczne oraz od niedawna e-skierowania. Kolejnym wyczekiwanym elementem przez środowisko medyczne jest uruchomienie medycznej wizytówki pacjenta zbierającej najważniejsze informacje zdrowotne o pacjencie, tzw. Patient Experience. Umożliwienie dostępu do tych danych znacznie ułatwi wymianę ważnych klinicznych informacji o pacjencie pomiędzy lekarzem POZ, lekarzem AOS czy zespołem specjalistów na SOR czy w szpitalu. Efektem tego będzie zabranie spoczywającej na pacjencie odpowiedzialności przenoszenia swoich danych medycznych pomiędzy te wszystkie sektory. Pacjent przestanie być „nośnikiem” swoich danych, przejmą to rozwiązania informatyczne. Sytuacja taka doprowadzi do m.in. szybszych diagnoz, niepowielania badań diagnostycznych.
Aktualnie w Polsce istnieje wiele programów przesiewowych/ profilaktycznych, jednakże każdy z nich funkcjonuje odrębnie. Programy te mają opracowane własne ścieżki realizacji, odrębny kwestionariusz kwalifikacyjny, często zawierający wspólny zakres pytań do pacjenta.
Pożądanym rozwiązaniem dla środowiska świadczeniodawców, a w szczególności dla sektora Podstawowej Opieki Zdrowotnej (na której spoczywa największa odpowiedzialność w procesie przesiewu pacjentów) byłaby integracja ścieżek przesiewowych, w tym już istniejących profilaktycznych programów populacyjnych.
Integracja ta, w głównej mierze, powinna odnosić się do rozwiązań systemowych, tj. wspólnej platformy bazy danych, która odzwierciedlałaby kompleksowe podejście do kwestii profilaktyki II rzędu. Integracja badań przesiewowych umożliwi przejście z koncepcji, gdzie w centrum uwagi jest program profilaktyczny, na koncepcję, gdzie w centrum uwagi jest pacjent i to do niego dopasowuje się dane programy badań przesiewowych.
Od lipca 2018 roku NFZ realizuje program pilotażowy opieki koordynowanej POZ PLUS w 45 podmiotach z całej Polski, wyłonionych w drodze otwartego naboru. Jest to nowatorski model opieki w Polsce i dlatego zasługuje na szczególną uwagę.
POZ PLUS jest udaną i ciągle rozwijaną próbą integracji programów profilaktycznych. Identyfikacja grup podwyższonego ryzyka poprzez zbieranie wywiadu oraz wykonanie badań dla pacjentów, w tym typowych programów onkologicznych (nie wchodzących w skład ankiety bilans POZ PLUS) daje najwyższe uczestnictwo wśród pacjentów.
Podmiotem programu POZ Plus jest zarówno pacjent „zdrowy”, jak i przewlekle chory. Zakres działań obejmuje szeroko pojęte aktywności prewencyjne. Do nich zaliczamy zarówno diagnostykę wdrażaną w celu jak najszybszego wykrycia chorób (w tym chorób przewlekłych oraz nowotworów), jak również procesy wspomagające w zakresie dążenia do poprawy stanu zdrowia lub spowolnienia procesu chorobowego. POZ PLUS daje lekarzom podstawowej opieki zdrowotnej znacznie więcej kompetencji w zakresie zlecania badań medycznych oraz szybkich konsultacji ze specjalistami. Ponadto, POZ PLUS stanowi podwaliny dla modelu opieki, który kładzie nacisk na realizację świadczeń w sposób procesowy, zarządzanie populacyjne oraz nastawienie na pracę zespołową. Jest to bardzo mocna strona projektu, odzwierciedlająca dominujący obecnie na świecie kierunek sprawowania opieki nad pacjentami, z którym od lat mierzą się najbardziej rozwinięte kraje w sektorze zdrowotnym.
Zespół POZ jest podstawą sukcesu. Pojedynczy pracownik jest bezsilny i bezskuteczny wobec takiego zadania. Wyczekiwana jest przebudowa obowiązków, przesunięcia kompetencji w ramach zespołu medycznego, które będą oparte głównie na opracowaniu standardów, ścieżek postępowania oraz przydzieleniu realizatora do danego etapu świadczenia.
Zgodnie z taką koncepcją lekarz POZ skupia się głównie na aspekcie klinicznym, edukator i pielęgniarka wspiera pacjenta w samoopiece i zachowaniach prozdrowotnych, koordynator odpowiada za czynności administracyjne i spójność procesu. Zasadnym jest poszerzenie zespołu POZ o nowych specjalistów, tj. dietetyka, psychologa, farmaceutę i fizjoterapeutę.
W przyszłości, obszaru zadań dla pielęgniarki należy szukać we współuczestniczeniu, razem z lekarzem, w opiece nad pacjentem chorym przewlekle, tj.: w monitorowaniu pacjenta, realizacji wizyt kontrolnych, w tym kontynuacji leczenia farmakologicznego oraz dominującego wręcz udziału w obszarze profilaktyki zdrowotnej.
Podsumowanie
Podsumowując, można stwierdzić, iż podstawowa opieka zdrowotna odgrywa istotną rolę w realizacji opieki onkologicznej oraz okołoonkologicznej. Zintegrowany zespół profesjonalistów medycznych, do których zaliczamy nie tylko lekarzy, pielęgniarki i położne, ale także diagnostów czy koordynatorów medycznych służy pacjentom na każdym etapie ich życia – poczynając od profilaktyki, poprzez wspomaganie terapii, kończąc na wsparciu w zakresie rekonwalescencji już po leczeniu onkologicznym.
Dzięki koordynacji opieki zdrowotnej w POZ pacjent i jego bliscy, w trakcie i po leczeniu, mają poczucie bezpieczeństwa, poprawia się także jakość ich życia w chorobie.
Indywidualne szkolenie pracownika POZ
Bilans zdrowia przeprowadzany przez pielęgniarkę POZ w CMD – zbieranie
holistycznego wywiadu medycznego, kwalifikującego do wykonania badań
przesiewowych, w tym profilaktycznych
Edukacja pacjentki przez pielęgniarkę POZ w CMD
GPO NR 3/20