Rola biobanków w rozwoju nauki i medycyny
2020-10-27
Dr n. med. Anna Michalska-Falkowska: farmaceutka, koordynator pracy Biobanku Onkologicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, pracownik Zakładu Klinicznej Biologii Molekularnej. Koordynator zespołu klinicznego, specjalista ds. biobankowania i zarządzania danymi klinicznymi w firmie Indivumed GmbH z siedzibą w Hamburgu. W trakcie specjalizacji z farmacji klinicznej oraz studiów magisterskich z biobankowania na Uniwersytecie Medycznym w Graz. Członek Polskiego Towarzystwa Farmacji Klinicznej. Wolontariuszka i koordynator ds. nauki i współpracy z otoczeniem biznesowym w Fundacji THORAX.
Coraz częściej w debacie publicznej możemy spotkać się z określeniem biobank, które na pierwszy rzut oka niezbyt dokładnie opisuje to, jakie jest przeznaczenie tego rodzaju instytucji. A warto zauważyć, że nie tylko w czasopismach naukowych, ale również w prasie codziennej, biobanki są definiowane jako jednostki strategiczne dla właściwego przebiegu badań naukowych i klinicznych. Osoba postronna widząc biobank może go opisać jako budynek lub wydzielone pomieszczenie z zamrażarkami niskotemperaturowymi, zbiornikami z ciekłym azotem, szufladami pełnymi kostek parafinowych. Jednak prawdziwe znaczenie kryje się w szczegółowych procedurach pobierania, preparatyki oraz przechowywania próbek płynnych i tkankowych wraz kompleksowym zestawem specjalistycznych danych.
Próbki magazynowane w biobankach stanowią cenny, niejednokrotnie niezastąpiony, materiał do badań ukierunkowanych na analizę przyczyn i skutków chorób trapiących ludzkość oraz umożliwiają opracowanie lepszych testów diagnostycznych i skuteczniejszych metod leczenia.
Biobanki działają w zróżnicowanym ekosystemie interesariuszy, który obejmuje szeroko pojęte społeczeństwo, pacjentów, pracowników służby zdrowia, naukowców, rząd, sponsorów, świadczeniodawców, bioetyków, organy regulacyjne. Biobanki istnieją w obrębie różnych instytucji, w tym w szpitalach, jednostkach naukowych, firmach farmaceutycznych i biotechnologicznych. Mogą to być również samodzielne organizacje, w tym niezależne firmy, które świadczą usługi biobankowania i udostępniają próbki dla badaczy lub pacjentów.
Rola biobanków w poprawie świadczenia usług medycznych stale rośnie. Systemy opieki zdrowotnej podążają w kierunku medycyny spersonalizowanej, gdzie leczenie dopasowywane jest do konkretnego pacjenta z uwzględnieniem szczegółowych badań diagnostycznych.
Mówiąc o biobankach nie można zapomnieć o udziale pacjentów, który nie ogranicza się jedynie do postrzegania ich jako dawców próbek, ale faktycznych współpracowników przy prowadzeniu tej organizacji. Perspektywa pacjentów stanowi wartościowe źródło wiedzy i sprzyja rozwojowi instytucjonalnemu poprzez wsparcie w opracowywaniu strategii zaangażowania społeczeństwa. Wzrost publicznej świadomości o korzyściach płynących z działalności biobanków pozwala na przełamanie barier ograniczających liczbę dawców i sprzyja rozpowszechnieniu wiedzy o potrzebie rozwoju tych jednostek w oparciu o jednolite mechanizmy.
Prowadzenie procedur biobankowania zgodnie z określonymi standardami i normami, regulującymi wszystkie etapy pracy z materiałem biologicznym, pozwala na utrzymanie jednorodnej jakości próbek i powiązanych z nimi danych. Takie podejście niesie ze sobą szereg korzyści, do których zaliczyć należy skrócenie czasu trwania badań klinicznych wykorzystujących próbki pozyskane z biobanków. Pozwala to na szybsze wprowadzenie nowych, skuteczniejszych terapii i metod diagnostycznych. Dzięki wysokiej jakości licznym i reprezentatywnym zbiorom próbek biologicznych, możliwe jest wdrożenie dokładniejszych testów do diagnostyki chorób i oceny skuteczności leczenia. Stosowanie jednolitych, sprawdzonych standardów ułatwia również zaplanowanie eksperymentów dzięki możliwości dostępu do zbiorów próbek pozyskanych w ten sam sposób. Zmniejsza to ryzyko wystąpienia błędów przedanalitycznych.
W procesie biobankowania niezwykle ważną rolę odgrywa współpraca, nie tylko na szczeblu wewnątrz jednostki prowadzącej taką działalność, ale również pomiędzy poszczególnymi biobankami. W Europie jedną z najważniejszych instytucji zrzeszających biobanki jest BBMRI-ERIC (The Biobanking and BioMolecular Resources Research Infrastructure – Infrastruktura Badawcza Biobanków i Zasobów Biomolekularnych), która udostępnia szereg narzędzi pozwalających naukowcom i przemysłowi medycznemu na dostęp do informacji o próbkach zgromadzonych w konkretnych biobankach.
Sieć BBMRI-ERIC prowadzi również konsultacje z pacjentami: w ramach forum interesariuszy BBMRI przygotowany został „Dokument konsultacyjny określający perspektywę pacjentów”.
Podkreślono w nim trzy kluczowe zasady rządzące aktywnym udziałem pacjentów w działaniach związanych z biobankami: integracja, zaangażowanie i komunikacja.
W szczególności zalecany jest aktywny udział Komisji Bioetycznych w procesie projektowania badań z uwzględnieniem interesów pacjentów, w tym prawa dawców do wycofania zgody na dalsze przechowywanie próbek i danych zgromadzonych w biobanku.
Przy całej złożoności procesu biobankowania, niezwykle istotne jest uwzględnienie uwag pacjentów, udostępnianie społeczeństwu informacji o biobankach i gromadzonych w nich materiałach oraz propagowanie wiedzy o prawach dawców. Praca oparta na porozumieniu i współpracy pomiędzy naukowcami a pacjentami stanowi podstawę budowania i rozwoju biobanków z korzyścią dla rozwoju nauki i medycyny.
GPO 4/2020
Autor tekstu:
