Krew - bezcenny lek

Rozmowa z dr n. o zdrowiu inż. Małgorzatą Lorek, dyrektor Narodowego Centrum Krwi o funkcjonowaniu systemu krwiodawstwa i krwiolecznictwa w Polsce oraz aktualnych zadaniach, jakie stoją przed placówkami krwiodawstwa w dobie pandemii.

Głównym aktem prawnym określającym zasady krwiodawstwa i krwiolecznictwa jest ustawa o publicznej służbie krwi. Zgodnie z przywołanym aktem prawnym w Polsce jednostkami uprawnionymi do pobierania krwi i jej składników są Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (21), Wojskowe Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (1) oraz Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (1). Krew i jej składniki można również oddać w Oddziałach Terenowych (130 OT RCKiK + 7 stacji terenowych WCKiK), a także w mobilnych punktach pobierania krwi, czy podczas organizowanych ekip wyjazdowych. 

Jednostki organizacyjne publicznej służy krwi, o których mowa powyżej wyposażone są w odpowiedni sprzęt oraz infrastrukturę umożliwiające przeprowadzenie procesu pobierania krwi, bądź jej składników z zachowaniem najwyższych standardów. Od 2006 r. koordynacją działalności krwiodawstwa i krwiolecznictwa zajmuje się utworzone w tym celu Narodowe Centrum Krwi. 

Jakie są zadania nowoczesnych centrów i oddziałów krwiodawstwa we współczesnej dobie? 

Sytuacja krwiodawstwa bardzo się zmieniła na przestrzeni lat. W związku z ciągłym rozwojem medycyny oraz dostępem do nowoczesnych procedur i sposobów leczenia, wzrasta zapotrzebowanie na krew i jej składniki, w szczególności w dziedzinie transplantologii, onkologii i hematologii. W Polsce obserwowany jest ciągły wzrost wykonywanych zabiegów, przeszczepień komórek, tkanek, narządów. Ponadto istotny wpływ na zmiany w zakresie krwiodawstwa ma także sytuacja demograficzna (następuje proces starzenia się społeczeństwa, a więc potencjalnie następuje wzrost ilości hospitalizacji), co powoduje wzrost zapotrzebowania na krew. Publiczna służba krwi stale monitoruje bieżące stany magazynowe krwi i jej składników. RCKiK współpracują ze sobą w zakresie krwi i jej składników i w przypadku, kiedy jakiejś konkretnej grupy krwi w danej chwili potrzeba więcej, a na stanie magazynowym RCKiK jest jej bardzo mała ilość, natychmiast jest ona sprowadzana z innego centrum. 

Kto może zostać dawcą krwi? 

Krew lub jej składniki mogą oddawać osoby pomiędzy 18. a 65. rokiem życia, które ważą co najmniej 50 kilogramów, u których m.in. w ciągu ostatnich 6 miesięcy nie wykonano akupunktury, tatuażu, przekłucia uszu lub innych części ciała, które nie miały wykonanych żadnych zabiegów operacyjnych, endoskopowych i innych diagnostycznych badań (np. gastroskopii, panendoskopii, artroskopii, laparoskopii) oraz nie były leczone krwią i jej składnikami. 

Jednorazowo pobiera się około 450 ml krwi pełnej. W ciągu roku krew pełna może być pobierana nie częściej niż 6 razy od mężczyzn i nie częściej niż 4 razy od kobiet, przy czym przerwa pomiędzy kolejnymi donacjami nie może być krótsza niż 8 tygodni. Poza metodą konwencjonalną, podczas której pobiera się krew pełną, dawcy mają także możliwość oddania osocza, którego nie można pobrać w okresie roku, więcej niż 25 litrów, przy czym przerwa pomiędzy poszczególnymi donacjami nie może być krótsza niż 2 tygodnie (lekarz może skrócić do tygodnia ten okres). Zabiegi pobrania płytek krwi mogą być wykonywane nie częściej niż 12 razy w roku. 

Czy system krwiodawstwa opiera się tylko na honorowych dawcach? 

Krwiodawstwo w Polsce, podobnie jak w całej Europie, jest oparte na zasadzie dobrowolnego i bezpłatnego oddawania krwi i jej składników. Wyjątki od tej zasady określa ustawa o publicznej służbie krwi. Ekwiwalent pieniężny za pobraną krew i jej składniki przysługuje dawcom rzadkich grup krwi lub dawcom, którzy zostali poddani zabiegowi uodpornienia lub innym zabiegom przed pobraniem krwi w celu uzyskania surowic diagnostycznych lub osocza. Przy czym należy wskazać, iż ekwiwalent ma jedynie charakter zadośćuczynieniowy. Stanowi on rekompensatę za niedogodności związane z zabiegiem uodpornienia lub innym zabiegiem w celu uzyskania osocza lub surowic diagnostycznych, czy też konieczności stawienia się dawcy na wezwanie jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi w trybie pilnym, niekiedy w porze nocnej. 

Kto potrzebuje krwi? 

Krew i jej składniki podawane są głównie osobom, u których występują braki krwi i jej składników. Braki te mogą wystąpić w wyniku wypadku albo zabiegu operacyjnego, zaburzeń krzepnięcia, po oparzeniach i urazach, a także u pacjentów z chorobami rozrostowymi i nowotworami, w trakcie i po chemioterapii oraz u pacjentów wymagających transplantacji lub zabiegów kardiochirurgicznych.

Czy w Polsce jest wystarczająca ilość krwi i jej składników? Czy mamy zapasy poszczególnych składników krwi? 

W 2019 roku krew i jej składniki oddało ponad 600 tys. osób. Przy czym liczba pobranych donacji krwi i jej składników wyniosła ponad 1,3 mln. Dzięki ofiarności krwiodawców każdego roku wykonywanych jest około 1,6 mln przetoczeń krwi i jej składników. Pozwala nam to zabezpieczać zapotrzebowanie szpitali na krew i jej składniki. 

Zdarzają się okresowe niedobory, które występują w ciągu całego roku. Jednakże należy mieć na uwadze, że są to niedobory jakościowe, a nie ilościowe. Stany magazynowe koncentratu krwinek czerwonych, składnika krwi najczęściej stosowanego w krwiolecznictwie, są na bieżąco monitorowane przez Narodowe Centrum Krwi. W przypadku, kiedy jakiejś konkretnej grupy krwi w danej chwili potrzeba więcej, a na stanie magazynowym CKiK jest jej bardzo mała ilość, natychmiast jest ona sprowadzana z innego CKiK. Przy czym największe zapotrzebowanie na krew i jej składniki występuje na terenie miast posiadających duże szpitale kliniczne oraz inne wyspecjalizowane ośrodki zaopatrujące się w krew i jej składniki. 

Jakie grupy krwi i jej składniki są najbardziej potrzebne? 

Wszystkie grupy krwi są potrzebne, bo istnieją biorcy o różnych grupach. Z użytecznego punktu widzenia najbardziej oczekiwana jest krew grupy O RhD- (ujemne), ponieważ w nagłych wypadkach, przy braku krwi właściwej grupy, może być ona przetoczona każdemu biorcy. Problem polega na tym, że jest to jedna z rzadziej występujących grup krwi. Szpitale każdego dnia wykonują setki planowych zabiegów oraz skomplikowanych operacji, które wymagają zabezpieczenia dużych ilości krwi. Warto podkreślić, że średnio 1 na 10 osób leczonych w szpitalu potrzebuje krwi. Przy operacjach serca zużywa się ok. 6 jednostek krwi. Podczas operacji z udziałem ofiar wypadków komunikacyjnych konieczne jest ok. 10 jednostek krwi, natomiast przy przeszczepieniu wątroby – ok. 20 jednostek krwi. 

Jak poszukujecie Państwo krwiodawców, jak edukujecie społeczeństwo w tym zakresie? 

Publiczna służba krwi podejmuje szereg działań mających na celu edukowanie społeczeństwa w zakresie honorowego krwiodawstwa. W ramach ogólnopolskiej kampanii społecznej „Twoja krew, moje życie” Narodowe Centrum Krwi oraz 21 Regionalnych Centrów Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, realizują działania promocyjne, edukacyjne i wizerunkowe, skierowane do różnych grup docelowych, np. dzieci i młodzieży szkół podstawowych, ponadpodstawowych, podmiotów leczniczych, punktów pobrań, pracodawców i przedsiębiorców, itd. Celem kampanii jest uświadomienie potrzeby oddawania krwi oraz zwiększenie liczby stałych dawców. Symbolem kampanii jest czerwona nitka, która odzwierciedla łączącą nas więź. To oczywiste odniesienie do żyły, przez którą płynie krew, ale także komunikatywna metafora naszych relacji z innymi. 

Ponadto w ramach dotychczasowych działań propagujących honorowe krwiodawstwo została wprowadzona jednolita wizualizacja publicznej służby krwi w Polsce, spójna kreacja stron internetowych, ujednolicony zakup materiałów promocyjnych przekazywanych dawcom w podziękowaniu za oddaną krew i jej składniki. Przeprowadzono ogólnopolskie eventy promujące honorowe krwiodawstwo pn. „Trasa Czerwonej Nitki”, np. w Warszawie, Szczecinie, Kielcach, Rzeszowie. Dodatkowo, wdrożono program lojalnościowy dla dawców, pn. „Każda kropla jest cenna”, którego celem jest zachęcenie obecnych i potencjalnych krwiodawców do promowania postaw i zachowań pozytywnych społecznie. 

Kto wspiera honorowe krwiodawstwo w Polsce? 

Mówiąc o promocji honorowego krwiodawstwa należy koniecznie wspomnieć o niezastąpionej roli wielu organizacji, stowarzyszeń i klubów zrzeszających Honorowych Dawców Krwi oraz instytucji, które wspólnie z Narodowym Centrum Krwi czynnie wspierają ideę honorowego krwiodawstwa, np. Polski Czerwony Krzyż, żołnierze Wojska Polskiego, Niezależne Zrzeszenie Studentów w ramach ogólnopolskiej akcji pn. „Wampiriada”, Fundacja PKO Banku Polskiego, w ramach popularyzacji idei krwiodawstwa i przełamywania barier związanych z oddawaniem krwi, spółki Grupy PKP w ramach wakacyjnej zbiórki krwi na największych dworcach kolejowych w Polsce pod hasłem „Kolej na Ciebie – uratuj życie!”, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad podczas akcji „Drogocenna Krew”, Screen Network S.A. w zakresie ogólnopolskiej kampanii wizerunkowej oraz wiele innych podmiotów. 

Jakie są problemy, wyzwania i priorytety centrów krwiodawstwa w Polsce? 

Sytuacja z pandemią COVID-19 dotknęła wszystkich, także i krwiodawstwo. Trzeba było na bieżąco dostosowywać się do zmieniającej się rzeczywistości. Jednakże system publicznej służby krwi działa prawidłowo i sprawnie, dzięki czemu pobieranie krwi i jej składników odbywa się płynnie z zachowaniem najwyższych norm bezpieczeństwa. Wyzwania, jakie stoją przed publiczną służbą krwi i priorytety zostały zdefiniowane w Programie Polityki Zdrowotnej pn. „Zapewnienie samowystarczalności w Rzeczypospolitej Polskiej w krew i jej składniki na lata 2021-2026”. Wierzymy, że tak jak poprzednie edycje programu przyniosły wzrost jakości funkcjonowania, tak i nowe działania zaplanowane do realizacji w ramach programu również spowodują, że publiczna służba krwi wyjdzie naprzeciw oczekiwaniom wobec zmian w aspekcie medycznym, demograficznym i społecznym. 

W dobie koronawirusa przybyło Państwu dodatkowych zadań związanych z pobieraniem osocza od ozdrowieńców, którzy przeszli COVID-19. Kto może zostać dawcą osocza? 

Publiczna służba krwi była i jest przygotowana do pobierania krwi i jej składników, w tym do pobierania osocza, gdyż stanowi to statutową działalność jednostek organizacyjnych. Rzeczywiście osocze od ozdrowieńców jest bardzo potrzebnym składnikiem krwi z uwagi na wysoką liczbę zachorowań na COVID-19 i pacjentów wymagających hospitalizacji. Dlatego apelujemy do osób, które przechorowały COVID-19 i zostały uznane za zdrowe do zgłaszania się do Centrów Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w całej Polsce w celu oddania osocza. Należy jednak pamiętać, że wśród pacjentów wymagających leczenia krwią i jej składnikami są nie tylko osoby zakażone SARS-CoV-2, ale również pozostali pacjenci a zapotrzebowanie na składniki krwi takie jak Koncentrat Krwinek Czerwonych (główny składnik krwi najczęściej stosowany w lecznictwie) czy Koncentrat Krwinek Płytkowych wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie. Dlatego tak ważne jest racjonalne gospodarowanie krwią i jej składnikami oraz dostosowywanie pobierania do aktualnych potrzeb. Osocze mogą oddawać osoby w wieku 18-65 lat po zakażeniu SARS-CoV-2 / po wyzdrowieniu z potwierdzonego COVID-19, u których minął okres co najmniej 14 dni od zakończenia izolacji i spełniają podstawowe kryteria kwalifikacji dla dawców krwi określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2017 r. w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi i dawców krwi. Krew i jej składniki potrzebne są każdego dnia. Krwi nie da się wyprodukować dlatego warto się nią podzielić. Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa czekają na wszystkie osoby, którym bliska jest idea pomocy, żeby przyłączyły się do ratowania zdrowia i życia ludzkiego poprzez czynne uczestnictwo w misji honorowego krwiodawstwa. 

Gdyby usłyszała Pani o cudownej tabletce, która może zastąpić krew, co by Pani powiedziała pacjentom? 

Z całego serca życzę Wszystkim pacjentom zdrowia. Pomimo trwających intensywnych badań nad wytworzeniem syntetycznej krwi, dotychczas naukowcy nie opracowali metody pozwalającej na wyprodukowanie krwi w warunkach laboratoryjnych. Nauka nie zna sposobu na wytworzenie ludzkiej krwi, więc jedynym sposobem jej pozyskania jest jej oddawanie. Dlatego bardzo dziękuję obecnym krwiodawcom za dar serca i apeluję do osób, które jeszcze nigdy nie oddawały krwi, aby przyłączyły się do ratowania zdrowia i życia ludzkiego poprzez czynne uczestnictwo w misji honorowego krwiodawstwa. Pamiętajmy, że krwi nie da się wyprodukować, dlatego warto się nią podzielić z innymi. 

Rozmawiała Aleksandra Rudnicka