Proszę nie wyrzucać do kosza zaproszeń na badania przesiewowe
2019-09-05
Prof. dr hab. med. Jarosław Reguła, Kierownik Kliniki Gastroenterologii Onkologicznej Centrum Onkologii – Instytutu w Warszawie. Współorganizator i współkoordynator Programu Przesiewowego w kierunku raka jelita grubego realizowanego od 2000 r. Konsultant Krajowy w dziedzinie Gastroenterologii od 2014 r. Członek Zarządu (od 2005), a od 2012 r. prezydent European Association for Gastroenterology and Endoscopy. Członek Zarządu Generalnego United European Gastroenterology Federation
Panie Profesorze, jaki jest cel „Programu badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego”?
Celem programów przesiewowych jest obniżenie umieralności na nowotwór (obniżenie liczby zgonów na 100 000 mieszkańców) w kierunku, którego prowadzone są badania skryningowe i w populacji, której dotyczą. Taki też jest cel naszego Programu – czyli obniżenie umieralności na raka jelita grubego w Polsce.
Pański program jest realizowany w oparciu o najwyższe światowe standardy diagnostyczne – kolonoskopię. Dlaczego wybrał Pan tę metodę działań profilaktycznych?
Kolonoskopia jako badanie przesiewowe ma wiele zalet. Po pierwsze, jest najlepszą metodą wczesnego wykrywania bezobjawowego raka jelita grubego, który zdiagnozowany na wczesnym etapie rozwoju jest uleczalny w ponad 90%. Po drugie, w czasie kolonoskopii wykrywane są gruczolaki (polipy) jelita grubego. Stwierdza się je u ponad 30% ludzi po 50. roku życia. Wykrycie i usunięcie polipów zapobiega wystąpieniu raka. Jest to działanie prewencyjne – niespotykane w innych programach przesiewowych.
Jaki jest zakres kolonoskopii wykonywanej w ramach programu skringowego? Czy jest to tylko kolonoskopia wirtualna, czy pełna?
Zakres kolonoskopii jest pełny – to znaczy ogląda się całe jelito grube. Kolonoskopia wirtualna to jest zupełnie inne badanie wykonywane za pomocą tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego, nie pełniące roli badania przesiewowego.
Program jest realizowany w dwóch systemach: oportunistycznym i zapraszanym. Czym różnią się te systemy badań?
Właściwą metodą badań przesiewowych jest system zapraszany, populacyjny. To oznacza zapraszanie ludzi listownie do poddania się skryningowi. W naszym programie proponujemy od razu termin badania, zapewniamy preparat do przygotowania jelita, a całe badanie jest bezpłatne. System oportunistyczny to sytuacja, w której ludzie sami wykazują inicjatywę i sami zgłaszają się na kolonoskopię przesiewową. Taki sposób rekrutacji z punktu widzenia płatnika jest mniej skuteczny epidemiologicznie – gdyż na takie badania mogą zgłaszać się osoby z objawami, które powinny mieć wprawdzie wykonaną kolonsokopię, ale nie przesiewową tylko diagnostyczną (dla wyjaśnienia objawów). Program oportunistyczny obejmuje kobiety i mężczyzn w wieku 50-65 lat, obywateli Polski. Więcej informacji znajduje się na naszej stronie www.pbp.org.pl
Jakimi odrębnymi procedurami profilaktycznymi są objęte osoby w wieku 25-65 lat z rodziny HNPCC, czyli rodzinnego raka jelita grubego niezwiązanego z polipowatością?
Członkowie rodzin z zespołem Lyncha (dawniej HNPCC) – mają bardzo duże ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Wynosi ono około 80% i dlatego powinni podlegać kolonoskopii co dwa lata, od wieku około 25 lat. W pewnym momencie może okazać się konieczne usunięcie części jelita grubego w zależności od zmian wykrytych w czasie kolonoskopii.
Czego dotyczą tzw. kryteria amsterdamskie?
Kryteria amsterdamskie pozwalają postawić podejrzenie istnienia zespołu Lyncha na podstawie wywiadu rodzinnego. Klasyczne kryteria amsterdamskie to: a) występowanie w rodzinie co najmniej trzech przypadków raka jelita grubego wśród krewnych pierwszego stopnia; b) występowanie tych nowotworów, co najmniej w dwóch generacjach, c) wystąpienie przynajmniej jednego przypadku w młodym wieku (<50 lat).
Czy badania genetyczne w kierunku raka jelita grubego też są objęte Programem?
Badania genetyczne prowadzone są w poradniach genetycznych, zlokalizowanych we wszystkich województwach w Polsce. Istnieje także specjalny (inny) Program Ministerstwa Zdrowia – przeznaczony dla osób z podejrzeniem zespołów genetycznych.
Do realizacji programu przesiewowego w oparciu o kolonoskopię potrzebny jest nie tylko wysokiej klasy sprzęt, ale i odpowiednio przeszkolone kadry – przeprowadzenie tego badania nie jest łatwe i wymaga doświadczenia. Jak Pan sobie radzi z tym problemem?
Od samego początku Programu prowadziliśmy szkolenia mające na celu wykształcenie wysokiej klasy endoskopistów. Udało nam się wyszkolić albo doszkolić ponad 250 lekarzy z Polski. Poza tym priorytetem Programu była jakość wykonywanych kolonoskopii, monitorowana w sposób ciągły. Obserwowaliśmy stałą poprawę jakości. Jednym z naszych najważniejszych osiągnięć było to, że zwalidowaliśmy jako pierwsi na świecie – podstawowy parametr – tzw. współczynnik wykrywalności gruczolaków (ADR). Od czasu naszej publikacji w prestiżowym piśmie medycznym „New England Journal of Medicine” – wskaźnik ten stał się standardem światowym, wymaganym jako miernik jakości we wszystkich pracowniach endoskopowych świata.
Niestety zgłaszalność na badania kolonoskopowe jest bardzo niska i wynosi około 30%. Czy wynika to z dyskomfortu psychicznego, uczucia wstydu, które wiąże się ze specyfiką tego badania?
W Polsce zgłaszalność na badania przesiewowe jest niższa niż w większości krajów świata, a znacznie niższa względem zgłaszalności np. w krajach skandynawskich. Przyczyn tego zjawiska jest bardzo wiele. W terminologii naukowej nazywamy je barierami. Najważniejsze z nich to moim zdaniem, brak odpowiedniej świadomości prozdrowotnej, brak zaufania do służby zdrowia i lekarzy oraz czynniki ludzkie, takie jak strach przed rozpoznaniem nowotworu.
Dotychczas, w zależności od województwa, czas oczekiwania na badanie kolonoskopowe wynosił nawet 4 tygodnie. Czy Pana zdaniem wprowadzenie szybkiej diagnostyki w ramach pakietu onkologicznego, dzięki czemu lekarze pierwszego kontaktu mogą kierować na kolonoskopię pacjentów z podejrzeniem nowotworu jelita grubego, zmieni tę sytuację?
Czas oczekiwania na kolonoskopię diagnostyczną bywa w niektórych regionach Polski jeszcze dłuższy. Głównym celem pakietu jest skrócenie oczekiwania na badania diagnostyczne u osób, z objawami sugerującymi nowotwór. Jeśli podejrzenie będzie stawiane zgodnie z aktualną wiedzą medyczną – to wierzę, że czas oczekiwania się skróci. Płatnik, czyli NFZ wymaga w ramach pakietu onkologicznego czasu nie przekraczającego 4 tygodni do uzyskania potwierdzenia nowotworu wraz z wynikiem badania histologicznego. A więc biorąc pod uwagę oczekiwanie na wynik badania histologicznego – termin zapisu na kolonoskopię powinien być naprawdę bardzo krótki.
Czy nie odczuwa Pan Profesor braku wsparcia dla „Programu badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego” przez efektywne kampanie edukacyjne?
Każda kampania edukacyjna – dobrze i profesjonalnie prowadzona – jest mile widziana. Jej przesłanie powinno być przede wszystkim następujące: „Proszę nie wyrzucać do kosza zaproszeń na badania przesiewowe”. Wynika to z faktu, że największą efektywność programów przesiewowych zapewniają programy populacyjne – operujące zaproszeniami na badania.
Gdzie pacjent, który chce wykonać kolonoskopię może znaleźć dane placówek objętych „Programem badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego” i czy program ma swoją stronę internetową, na której można znaleźć informacje na jego temat?
Adres strony internetowej, gdzie są wszystkie adresy uczestniczących ośrodków to: www.pbp.org.pl
Środowisko pacjentów podkreśla konieczność przeprowadzenia akcji edukacyjnych promujących profilaktykę i wczesną diagnostykę raka jelita grubego – w tym badań kolonoskopowych – jako sposobu na uratowanie lub przedłużenie życia. Może razem uda się nam przekroczyć granicę 30% zgłaszalności i zrealizować w pełni cele programu.
Bardzo dziękuję za rozmowę
Aleksandra Rudnicka
Jeśli masz 50-65 lat zapoznaj się ze stroną pbp.org.pl i sprawdź, gdzie możesz wykonać bezpłatnie kolonoskopię w ramach Programu badań przesiewowych raka jelita grubego.
GPO 1/2015
Autor tekstu:
