Dieta w raku wątroby. Profilaktyka i właściwe żywienie podczas choroby
2019-11-13
Mgr Joanna Drygiel, dietetyk kliniczny z Centrum Onkologii w Warszawie informuje, jak powinniśmy się odżywiać, aby zapobiec rakowi wątroby i na czym polega lekkostrawna dieta dla chorych na ten nowotwór oraz radzi, jak postępować, gdy pojawią się problemy zawiązane z żywieniem i prowadzoną terapią. W kolejnym numerze – tabela Dieta lekkostrawna – podstawa w trakcie terapii oraz u osób z dolegliwościami trawiennymi.
Profilaktyka raka wątroby
Zdrowy styl życia, którego elementem jest prawidłowa dieta ma bardzo duże znaczenie w profilaktyce niemal wszystkich nowotworów, a więc i raka wątroby. Posiłki należy spożywać regularnie: 4–5 x dziennie co ok. 3–4 h. Ostatni posiłek – nie później niż 2–3 godziny przed snem. Wartość kaloryczna posiłków powinna być dostosowana do indywidualnego zapotrzebowania i zależy od wieku, płci, wzrostu oraz aktywności fizycznej. Jest to niezwykle ważne w kontekście utrzymania właściwej masy ciała. Otyłość oraz choroby jej towarzyszące, np. cukrzyca typu II zwiększają ryzyko zachorowania na raka wątroby.
W każdym daniu powinny się znaleźć warzywa i owoce, węglowodany złożone (np. kasze, razowy ryż, razowe makarony, ziemniaki lub razowe pieczywo) oraz produkty białkowe (ryby, chude przetwory mleczne, chude mięso, jaja eko lub rośliny strączkowe).
Działanie ochronne przypisuje się kawie. Wypijanie kilku filiżanek tego lubianego napoju może zmniejszyć ryzyko wystąpienia raka wątroby nawet o kilkadziesiąt procent. Najlepiej pić kawę naturalną, mieloną, a nie rozpuszczalną oraz bez dodatku cukru. Należy unikać przetworzonych produktów spożywczych oraz dań typu fast food, które obfitują w groźne dla zdrowia izomery trans kwasów tłuszczowych. Niekorzystnie na zdrowie wpływa także nadmiar cukrów, które zawarte są nie tylko w słodyczach i napojach słodzonych, ale także w popularnych płatkach zbożowych, sokach i przetworach owocowych oraz wodach smakowych.
Nie należy spożywać produktów, na których pojawiła się pleśń: warzyw, orzechów i produktów zbożowych. Zawarte w niej aflatoksyny mają udowodnione działanie promujące wystąpienie nowotworu wątroby. Podobnie jak alkohol. Spożywany w nadmiarze, ale także w niewielkich ilościach, za to regularnie może doprowadzić do stłuszczenia tego narządu, marskości, a w konsekwencji raka.
Dieta dla chorych na nowotwór wątroby
Czy istnieje dieta lecząca nowotwór? Niestety nie. Może ona natomiast poprawić stan pacjenta, złagodzić dolegliwości występujące podczas leczenia i pośrednio wpłynąć na jego tolerancję oraz efekty. Dieta powinna być dobrana indywidualnie dla każdego pacjenta przez doświadczonego dietetyka klinicznego specjalizującego się w onkologii. Specjalista przeprowadzi wywiad dotyczący stanu zdrowia i oprócz nowotworu weźmie także pod uwagę występujące u chorego dolegliwości oraz choroby towarzyszące, np. cukrzycę, nadciśnienie, choroby nerek itp.
Jeśli wystąpią nudności i wymioty
W pierwszej kolejności należy wprowadzić dietę lekkostrawną oraz zmodyfikować ilość i objętość posiłków. Powinny być one spożywane częściej – co ok. 2 godziny i w mniejszej objętości. Temperatura posiłków nie powinna być ani zbyt wysoka, ani zbyt niska. Najlepiej tolerowane są pokarmy letnie. Posiłki należy spożywać w dobrze wywietrzonym pomieszczeniu, z dala od zapachów kuchennych. Działanie przeciwwymiotne ma napój z imbiru. Pomóc może także picie naparów z melisy i rumianku oraz spożycie kilku sztuk obranych ze skórki migdałów.
Niezwykle istotne jest właściwe nawadnianie (woda lub woda i elektrolity – przy wymiotach). O nudnościach i wymiotach należy zawsze poinformować lekarza, który może przepisać skuteczne leki.
Gdy brak apetytu
Pogorszenie apetytu jest przyczyną zmniejszenia ilości przyjmowanego pokarmu i może prowadzić do niedożywienia. Dlatego też taki stan należy zgłaszać lekarzowi prowadzącemu. Zalecenia przy braku apetytu obejmują zmniejszenie porcji i rozłożenie na 6–8 posiłków spożywanych co ok. 2 godziny. Między posiłkami należy zachować odstęp bez jedzenia i picia kalorycznych napojów (np. słodzonej herbaty, kompotów, napojów owocowych, soków). Trzeba natomiast pić wodę.
Estetycznie podane i przyprawione zgodnie z preferencjami chorego posiłki mogą zachęcić do jedzenia. Ważna jest także możliwość spożycia ich przy stole, a nie w łóżku oraz w towarzystwie bliskich osób, w miłej atmosferze.
Nie należy zmuszać pacjenta do jedzenia, ponieważ takie postępowanie może przynieść odwrotny od zamierzonego skutek. Danie lepiej podać na dużym talerzu, wówczas porcja wydaje się optycznie mniejsza i łatwiejsza do spożycia.
Gdy chory chudnie
Chudnięcie może być efektem osłabienia apetytu i niesie za sobą ryzyko niedożywienia, spadek odporności i pogorszenie samopoczucia. Aby uniknąć utraty masy ciała należy jeść regularnie i nie pomijać posiłków, które powinny być dobrze zbilansowane i bogatokaloryczne. Wzmocnienie energetyczne można osiągnąć dodając do posiłków, np. zup i sosów: masło, słodką śmietankę, żółtko jaja, mąkę pszenną, mleko lub mąkę kokosową oraz oliwę lub olej rzepakowy. Dodatki te to głównie tłuszcze, dlatego należy je wprowadzać stopniowo, sprawdzając tolerancję chorego.
Jeśli metody naturalnego wzmacniania pokarmów okażą się niewystarczające można zastosować odżywki dostępne w aptekach, ale za każdym razem należy skonsultować to wcześniej z dietetykiem klinicznym lub lekarzem, którzy pomogą dobrać odpowiedni do stanu pacjenta preparat.
Jeśli wystąpi biegunka
W przypadku wystąpienia biegunki należy zastosować dietę lekkostrawną i zapierającą, a jeśli to nie pomoże udać się na konsultację do lekarza – biegunka może być efektem zakażenia bakteryjnego, które należy leczyć farmakologicznie.
Dieta zapierająca polega na ograniczeniu błonnika pokarmowego do minimum, a więc należy wykluczyć z diety pełnoziarniste produkty zbożowe oraz większość warzyw i owoców, szczególnie tych surowych. Nie należy także spożywać słodyczy, ani słodzić napojów i potraw (cukrem, miodem ani naturalnymi bądź syntetycznymi słodzikami).
Do momentu wygaszenia biegunki należy odstawić słodkie mleko oraz znacznie ograniczyć jego przetwory (jogurty, kefiry, twarogi). Zamiast zupy mlecznej można podać choremu kleik ryżowy na wodzie. Do posiłku najlepiej podawać czerstwe białe pieczywo, wafle ryżowe, ryż biały lub ziemniaki z wody. Inne pokarmy o działaniu zapierającym to gotowana marchewka, mus jabłkowy, jagody, niezbyt dojrzałe banany i kisiele z tych owoców. Do picia należy podawać wodę, czarną herbatę lub napar z suszonych czarnych jagód.
W biegunce przewlekłej, która nie ustępuje na diecie lekkostrawnej i nie wynika z infekcji, niezbędne może się okazać okresowe zastosowanie diety składającej się z czterech najbardziej zapierających produktów spożywczych: ryżu, niezbyt dojrzałych bananów, pieczonych zmiksowanych jabłek i pieczywa pszennego. Taka dieta jest niedoborowa, dlatego może być stosowana krótkotrwale i tylko pod kontrolą dietetyka.
Jeśli wystąpi zaparcie
Zaparcie może być efektem długotrwałego stosowania diety ubogiej w błonnik pokarmowy, albo niewystarczającej objętości przyjmowanych płynów. Może być także wywołane przez niektóre leki przeciwbólowe stosowane w onkologii. Zalecenia obejmują zwiększenie ilości włókna pokarmowego (błonnika) w diecie, ale tylko wówczas jeśli nie ma innych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Pokarmy bogate z błonnik to pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa i owoce. Na zaparcie pomagają także fermentowane napoje mleczne (jogurty i kefiry naturalne) oraz suszone śliwki – należy wybierać te ekologiczne, niesiarkowane (kilka sztuk). Należy wykluczyć z diety pokarmy zapierające oraz zadbać o odpowiednią podaż płynów, najlepiej wody niegazowanej (2–3 l).
Osłabienie odporności
Osłabienie odporności zwiększa ryzyko infekcji. Dlatego też należy zwrócić szczególną uwagę na higienę osobistą (częste mycie rąk – szczególnie po wyjściu z toalety, po przyjściu do domu, przed jedzeniem) i higienę przygotowywania posiłków (czystość desek do krojenia, blatów, naczyń i sztućców). Posiłki najlepiej jadać w domu i unikać dużych skupisk ludzkich. Niewskazane jest także jadanie w restauracjach i barach, z uwagi na zwiększone ryzyko zatrucia pokarmowego. Jeśli nie ma innego wyjścia należy wybierać sprawdzone miejsca i zamawiać dania gotowane lub pieczone. Najbardziej ryzykowne jest jedzenie potraw, które nie zostały przetworzone termicznie (tatar, sushi, chłodniki, metki, owoce morza, niepasteryzowane mleko i jego przetwory, a także desery: kremy, lody).
Podczas zakupów należy sprawdzać datę przydatności do spożycia i kupować produkty w małych opakowaniach, które mogą być zużyte jednorazowo – wówczas mamy pewność, że są świeże. Przyniesione do domu zakupy należy przechowywać w odpowiednich warunkach – te łatwo psujące się w lodówce.
Niedokrwistość
W niedokrwistości należy zwiększyć udział w diecie produktów bogatych w żelazo, witaminę C, witaminę B12 i kwas foliowy, np. chude czerwone mięso (polędwica wołowa, polędwiczki wieprzowe, schab środkowy, cielęcina) i jaja. Jeśli nie ma przeciwwskazań w postaci zaburzeń trawiennych warto w diecie uwzględnić pełnoziarniste produkty zbożowe (razowe pieczywo, kasze), rośliny strączkowe, orzechy oraz bogate w witaminę C świeże owoce i warzywa. Wchłanianie żelaza z diety można także zwiększyć podając choremu kwaskowy napój (np. wodę z niewielką ilością soku z cytryny, naturalny sok owocowy rozcieńczony z wodą – np. wiśniowy, porzeczkowy).
Niewydolność wątroby
W rzadkich przypadkach skrajnej niewydolności wątroby zachodzi konieczność ograniczenia białka w diecie. Aby wyrównać niedobór tego składnika i jednocześnie nie spowodować pogorszenia stanu pacjenta suplementuje się aminokwasy rozgałęzione (BCAA) za pomocą preparatów medycznych dostępnych w aptekach. Takie zalecenie stosowane jest w ostateczności i dopiero po decyzji lekarza. Nigdy na własną rękę.
GPO 1/2019
Autor tekstu:
