Rak szyjki macicy – choroba, której można zapobiec

Profilaktyka działa, ale wciąż jest niewystarczająca

Rak szyjki macicy jest na 8 miejscu wśród najczęstszych nowotworów u kobiet. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów w 1999 roku odnotowano w Polsce 3613 zachorowań i 1859 zgonów z powodu raka szyjki macicy. W 2021 roku liczby te zmniejszyły się do 2160 zachorowań i 1361 zgonów. Oznacza to spadek zachorowalności o 50% i zmniejszenie umieralności o 45%. To dowód na to, że profilaktyka przynosi efekty.

Jak zauważa dr hab. n. med. Andrzej Nowakowski, prof. NIO - „Jest to wynikiem upowszechnienia się badań profilaktycznych, głównie badań cytologicznych, które stały się dosyć powszechne, dostępne i popularne po wprowadzeniu programu profilaktyki raka szyjki macicy w 2006-2007 roku.”

Niestety program profilaktyki nie jest jeszcze wystarczająco skuteczny.Wynika to m.in. z niskiej zgłaszalności kobiet na badania profilaktyczne oraz niedostatecznego wykorzystania programu badań przesiewowych. W najlepszych latach objął on maksymalnie 25% populacji docelowej, co jest wynikiem dalekim od oczekiwanego. Na szczęście kobiety coraz częściej wykonują badania profilaktyczne poza programem, co pozwala na wcześniejsze wykrycie zmian nowotworowych.

Dr n.med. Tomasz Mierzwa, koordynator Zakładu Profilaktyki i Promocji Zdrowia w Centrum Onkologii w Bydgoszczy, zauważa jednak poprawę skuteczności walki z rakiem szyjki macicy - „Zaczynamy mieć sukcesy, jeśli chodzi o działania profilaktyczne. U nas w województwie kujawsko-pomorskim inwazyjny rak szyjki macicy przestał być wreszcie na liście dziesięciu najczęstszych nowotworów złośliwych u kobiet. Na miejscu 5 znajduje się obecnie nowotwór przedinwazyjny szyjki macicy. To jest zupełnie inny nowotwór, daje lepsze rokowania, wymaga zupełnie innego leczenia, mniej okaleczającego. Naszym celem jest wykrywanie właśnie takich nowotworów, by zapobiec rozwojowi inwazyjnego raka”. (źródło: Centum Onkologii w Bydgoszczy)

Badania cytologiczne a diagnostyka molekularna

Przez lata podstawowym badaniem wykrywającym raka szyjki macicy była cytologia. Regularne wykonywanie tego testu zmniejsza ryzyko zgonu z powodu tego nowotworu nawet o 80-90%. Jednak najnowsze osiągnięcia medycyny wskazują, że diagnostyka molekularna w kierunku wirusa HPV jest znacznie skuteczniejsza.

Prof. Nowakowski przypomina, iż Nagroda Nobla w 2008 roku została przyznana za odkrycie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy zakażeniem wirusem brodawczaka a rozwojem raka szyjki macicy.

Testy HPV umożliwiają wykrycie infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego, który jest głównym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój raka szyjki macicy. Badania pilotażowe prowadzone przez Narodowy Instytut Onkologii wykazały, że testy molekularne są niemal dwa razy bardziej skuteczne w wykrywaniu stanów przedrakowych niż cytologia. W wielu krajach europejskich programy profilaktyczne są już oparte właśnie na tych testach. W Polsce nadal czekamy na ich pełne wdrożenie jako standardowego narzędzia diagnostycznego.

Szczepienia przeciwko HPV – przełom w profilaktyce raka szyjki macicy

„Oprócz profilaktyki wtórnej, czyli wczesnego wykrywania raka szyjki macicy i stanów przedrakowych, czy to w oparciu o badania cytologiczne, czy w oparciu o diagnostykę molekularną, absolutnym przełomem w profilaktyce raka szyjki macicy jest prowadzenie szczepień ochronnych przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego.” – przypomina prof. Nowakowski. Od 1 czerwca 2023 roku szczepionki są w Polsce dostępne bezpłatnie dla 12- i 13-latków obu płci. Jest to ogromny krok naprzód w walce z tym nowotworem. Niestety, mimo tej możliwości, do tej pory zaszczepiono jedynie 20% docelowej grupy, co jest wynikiem dalekim od ideału.

Dla porównania – w Belgii szczepienia objęły już 90% młodzieży. To pokazuje, że w Polsce wciąż potrzebna jest szeroka edukacja i działania zachęcające rodziców do korzystania z dostępnych narzędzi profilaktycznych.

Czy dorośli również mogą skorzystać ze szczepienia?

Prof. Nowakowski podkreśla, że z tych szczepień mogą skorzystać także osoby starsze i mogą odnieść pewną korzyść. "Szczególnie polecamy szczepienia kobietom diagnozowanym i leczonym z powodu stanu przedrakowych szyjki macicy, gdyż część danych mówi o tym, iż ryzyko nawrotu tych zmian jest dużo niższe u kobiet, które są zaszczepione przeciwko HPV."

Nowe działania Ministerstwa Zdrowia

Program profilaktyki raka szyjki macicy został poszerzony. Ministerstwo Zdrowia zapowiada wprowadzenie testów HPV jako badania przesiewowego oraz nowe bezpłatne badania profilaktyczne w ramach NFZ. Wymaz z szyjki macicy będzie pobierany na podłoże płynne, co pozwala na przeprowadzenie zarówno testu molekularnego HPV HR, jak i mikroskopowej oceny cytologicznej (LBC) z jednej próbki w ramach tzw. triage'u. Badanie będzie dostępne dla kobiet w wieku 25–64 lata. W przypadku wyniku ujemnego testu HPV HR, badanie będzie można powtarzać co 5 lat. Natomiast w przypadku wyniku dodatniego zostanie wykonana cytologia na podłożu płynnym (LBC). Jeśli cytologia wykaże zmiany w obrębie szyjki macicy, pacjentka zostanie skierowana na dodatkowe badania w celu pogłębionej diagnostyki. (Nowe badania profilaktyczne na NFZ – co warto wiedzieć?)

Nagranie z prof. Andrzejem Nowakowskim można obejrzeć poniżej:

Anturium – z sercem o nowotworach kobiecych

Fundacja Polska Koalicja Pacjentów Onkologicznych od lat działa na rzecz zwiększania świadomości na temat nowotworów kobiecych. W ramach projektu „Sprawdzam. Badam. Anturium – z sercem o nowotworach kobiecych” chcemy tworzyć materiały edukacyjne, organizować spotkania i dostarczać rzetelnych informacji, by każda kobieta mogła świadomie dbać o swoje zdrowie.

Zachęcamy do śledzenia naszych działań i korzystania z dostępnych narzędzi profilaktycznych. Rak szyjki macicy jest jednym z nowotworów, którym naprawdę możemy skutecznie zapobiegać – skorzystajmy z tej szansy!