Obrzęk limfatyczny - krótka ściągawka

Mimo, że obrzęk limfatyczny jest dość częstym problemem, to nadal niewiele się o nim mówi, a i świadomość społeczna na temat tego problemu nie jest duża. 
Pacjent z obrzękiem często zbyt długo ignoruje objawy lub bezskutecznie szuka pomocy, a obrzęk w tym czasie powiększa się z każdym dniem, by z czasem osiągnąć monstrualne rozmiary.
W Polsce i w krajach europejskich najczęstszą (około 70 proc. przypadków) przyczyną obrzęków limfatycznych jest uszkodzenie układu limfatycznego w przebiegu leczenia chorób nowotworowych. Może do niego dojść czy to na skutek limfadenektomii (usunięcia węzłów chłonnych), czy też w trakcie radioterapii. Obrzęk limfatyczny kończyny powoduje pogorszenie jej funkcji, negatywnie wpływając na jakość życia. Nieleczony obrzęk limfatyczny może powodować dotkliwe zniekształcenia kończyn, prowadząc nawet do inwalidztwa. 
Około 70 proc. chorych dotkniętych obrzękiem limfatycznym w naszym kraju to kobiety po leczeniu operacyjnym raka piersi i chorzy leczeni z powodu nowotworów innych niż rak piersi. Pozostałe 30 proc. przypadków to pacjenci z pierwotnymi obrzękami limfatycznymi (w tym dzieci z wrodzonymi obrzękami limfatycznymi) oraz pacjenci z obrzękami limfatycznymi pourazowymi i pozapalnymi. Zdaniem ekspertów, obrzęk limfatyczny dotyczy blisko 15 proc. wszystkich chorych na nowotwory.
Usunięcie węzłów chłonnych u pacjentów onkologicznych może prowadzić do rozwoju niewydolności układu limfatycznego, a w konsekwencji do powstania obrzęku limfatycznego. Jest to spowodowane utrudnionym przepływem chłonki oraz gromadzeniem się jej w tkance podskórnej kończyny po stronie operowanej. 
U pacjentów leczonych z powodu raka piersi i czerniaka obrzęk limfatyczny obejmuje kończynę górną. Obrzęk limfatyczny kończyny dolnej może pojawić się u pacjentów leczonych z powodu czerniaka, raka sromu, raka szyjki macicy, raka prostaty czy raka pęcherza moczowego. Natomiast leczenie nowotworów głowy i szyi może prowadzić do obrzęków limfatycznych okolicy głowy.

Cztery stadia obrzęku limfatycznego

Stadium pierwsze - obrzęk jest dla pacjenta niewidoczny, cechuje się zmniejszoną objętością transportową chłonki i wywołuje subiektywne, negatywne odczucia u chorego.
Stadium drugie - pojawia się miękki, widoczny gołym okiem obrzęk, który tworzy się na skutek gromadzenia się płynu bogatobiałkowego.
Stadium trzecie - obrzęk staje się twardy, trwa gromadzenie się płynu bogatobiałkowego i zaczynają tworzyć się zwłóknienia.
Stadium czwarte - obrzęk jest twardy i bolesny, towarzyszą mu zmiany skórne i zwłóknienia. 

Terapia przeciwobrzękowa
Terapia przeciwobrzękowa opiera się na fizjoterapii, której celem jest odprowadzenie nadmiaru chłonki, pobudzenie tworzenia się krążenia obocznego i regeneracji naczyń i węzłów chłonnych, przywrócenie równowagi odpływu chłonki i zapobieganie następstwom obrzęku.
Program ćwiczeń jest zawsze dopasowywany do każdego pacjenta indywidualnie i obejmuje: rozgrzewkę, ćwiczenia udrażniające, ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia rozluźniające w obrębie kończyn i ćwiczenia rozciągające. Ćwiczenia nie powinny być ani zbyt intensywne ani zbyt szybkie. Poza tym zaleca się je wykonywać w bandażach lub wyrobach uciskowych. 

Elementy terapii przeciwobrzękowej

1. Manualny drenaż limfatyczny zmniejsza obrzęk, bo wspomaga przenikanie płynu tkankowego do naczyń limfatycznych i przyspiesza odtransportowanie chłonki.
2. Kompresjoterapia (bandażowanie) 
3. to pierwsza faza (tzw. udrażniająca) terapii kompresyjnej. Jej zadaniem jest podtrzymanie efektów uzyskanych podczas drenażu limfatycznego. Kompresjoterapia ułatwia wnikanie płynu tkankowego do naczyń chłonnych, aktywizuje działanie pompy mięśniowej, przyspiesza regenerację zwłókniałych tkanek, zmniejsza aktywność stanu zapalnego i zmniejsza rozmiar obrzęku. Ta faza terapii obrzękowej, w zależności od potrzeb danego pacjenta, trwa 3-6-9 
4. tygodni.
5. Noszenie bielizny kompresyjnej to faza druga, utrwalająca, terapii przeciwobrzękowej. Trwa ona przez całe życie, a jej celem jest utrwalenie osiągniętych efektów zmniejszenia obrzęku oraz zapobieganie nawrotom.
6. Terapia ruchem ma na celu aktywizację mięśni szkieletowych do pracy, 
7. a co za tym idzie wzmożenie oddziaływania pompy mięśniowej na naczynia chłonne - wpływa na przyspieszenie transportu chłonki oraz poprawę upośledzonej ruchomości w stawach.
8. Pielęgnacja skóry czyli stosowanie specjalnych kosmetyków o neutralnym dla skóry PH.
9. Poza tym pacjenci z obrzękami limfatycznymi w trakcie fizjoterapii mogą korzystać z zabiegów fizykalnych m.in. prądów o niskiej częstotliwości (TENS), ultradźwięków czy lasera biostymulacyjnego.

Dofinansowanie na wyroby kompresyjne
Pacjenci z obrzękiem limfatycznym mogą uzyskać dofinansowanie na wyroby kompresyjne zlecone do leczenia obrzęku limfatycznego - zarówno na produkty uciskowe na zamówienie (szyte na miarę), jak i na produkty produkowane seryjne, np. rękawy uciskowe, rękawiczki uciskowe, odzież uciskową na stopę, pończochy, podkolanówki czy rajstopy. Zlecenie refundacji, w ramach ubezpieczenia zdrowotnego, można uzyskać od podmiotów uprawnionych do ich wystawiania, czyli m.in. lekarzy NFZ, ale też w trakcie wizyty w prywatnym gabinecie.
Wyroby medyczne refundowane są w różnej wysokości, na określony czas. Refundowany ze środków publicznych wyrób medyczny (oznaczony daną grupą i liczbą porządkową), wysokość refundacji, okres użytkowania, kryteria przyznawania oraz wykaz osób uprawnionych do wystawiania zlecenia określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 maja 2017 r. w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie (t.j. Dz. U. 2019 r., poz. 1267.)

Limfa i układ limfatyczny
Chłonka, inaczej limfa (łac. lympha), to płyn krążący w układzie limfatycznym, który składa się z:

• naczyń limfatycznych,
• węzłów chłonnych,
• wątroby,
• śledziony,
• migdałków,
• naczyń chłonnych.

Głównym zadaniem chłonki w organizmie człowieka jest transport białek oraz limfocytów z powrotem z tkanek do układu krążenia. 
Fizjologicznie w organizmie człowieka wytwarzanych jest od dwóch do czterech litrów chłonki na dobę, natomiast jej ilość jest znacznie większa (aż 4-15 razy), a odpływ sprawniejszy u osób prowadzących aktywny tryb życia. 
Limfa przepływa w naczyniach chłonnych dzięki trzem mechanizmom: rytmicznym kurczom dużych naczyń chłonnych, skurczom mięśni szkieletowych oraz ujemnemu ciśnieniu w klatce piersiowej, a na jej powstawanie wpływ mają między innymi czynniki nerwowe, hormonalne, niedotlenienie tkanek, temperatura otoczenia, a także inne czynniki fizyczne.
Z punktu widzenia pacjenta onkologicznego istotne może być to, że układ limfatyczny jest jedną z dróg przerzutowania nowotworów, a rokowanie pacjentów oraz metodę leczenia często ustala się na podstawie objęcia procesem chorobowym okolicznych węzłów chłonnych.

Jak żyć z obrzękiem? Ogólne wskazówki dla pacjentów

• Dbaj o skórę, odpowiednio ją myj i nawilżaj
• Nie mierz ciśnienia krwi na obrzękniętej kończynie
• Nie pozwól nikomu pobierać krwi czy wykonywać iniekcji oraz wlewów kroplowych 
• w obrębie obrzękniętej kończyny
• Nie noś obcisłej bielizny
• Dbaj o swoją wagę, jedz dużo warzyw i owoców, ogranicz sól
• Chroń obrzękniętą kończynę przed ugryzieniami i ukąszeniami owadów i zwierząt oraz przed skaleczeniami
• Unikaj wysokich temperatur, opalania się 
• i sauny 
• Po zabiegu manualnego drenażu z bandażowaniem wykonuj ćwiczenia ruchowe i wszystkie, możliwe do wykonania, czynności życia codziennego, ale unikaj dużych wysiłków
• W dzień noś specjalistyczną odzież kompresyjną (rękawy, rękawiczki, pończochy, podkolanówki, rajstopy, skarpetki) i wykonuj zalecone ćwiczenia
• W nocy układaj obrzękniętą kończynę 
• w pozycji drenażowej (na podwyższeniu), 
• by wspomagać odpływ chłonki i nie zapominaj o bandażowaniu
• Pamiętaj o samokontroli całego ciała, 
• a szczególnie przynależnych do obrzękniętej kończyny, regionalnych węzłów chłonnych
• Sprawdzaj też węzły w dole nadobojczykowym, w okolicy uszu, żuchwy, pachwin 
• i pach, a ewentualne wykryte nieprawidłowości szybko konsultuj z lekarzem
• Pamiętaj też o wizytach kontrolnych u lekarza prowadzącego