Nie bójmy się fentanylu

Mechanizm działania fentanylu opiera się na tym, że łączy się on z receptorami opioidowymi, znajdującymi się w organizmie i pobudza je. Fentanyl dobrze rozpuszcza się w tłuszczach, dobrze wchłania się przez skórę, przez śluzówki nosa i jamy ustnej.
To, jak szybko po podaniu lek zadziała zależy w dużej mierze od jego postaci i drogi podania. Gdy podamy lek podpoliczkowo czy donosowo to zadziała już po kilku minutach, a gdy zastosujemy plastry, to na pełny efekt przeciwbólowy trzeba poczekać, bo jego stężenie będzie wzrastać stopniowo przez pierwsze 12 do 24 godzin, a potem (do 72 godzin) utrzymywać na stałym poziomie.  
W XXI wieku skazywanie pacjenta na odczuwanie bólu, przy obecnych osiągnięciach medycyny jest po prostu niehumanitarne, jednak z tych możliwości należy korzystać w sposób rozsądny i przemyślany. 
Ważne przy tym jest, by dostosowywać terapię do potrzeb pacjenta. Stąd Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zdefiniowała w 1986 r. schemat, wg którego stosuje się leki przeciwbólowe w zależności od tego, jak intensywny ból odczuwa pacjent (patrz tabelka). Zgodnie z tym schematem, leczenie bólu zaczynamy od leków łagodniej działających i dopiero, gdy okazują się one nieskuteczne, ból się nasila, to sięgamy po leki silniejsze. Oczywiście są od tej reguły wyjątki, jeżeli pacjent odczuwa od początku silny ból, wtedy od razu podaje się leki wykazujące silniejsze działanie przeciwbólowe. 
Fentanyl znajduje się na III szczeblu drabiny analgetycznej - jest lekiem wypisywanym przez lekarza, który pacjent może kupić wyłącznie na receptę. Jest dostępny w różnych formach podania, dzięki czemu pacjent i lekarz mogą wybrać taką, która jest w danym momencie najbardziej optymalna. 

Do wyboru są: 

1. tabletki podjęzykowe i podpoliczkowe,
2. roztwór do wstrzykiwań,
3. system transdermalny (plastry),
4. aerozole do nosa.

Jak każdy lek, tak i fentanyl ma swoje plusy, czyli wskazania i minusy, czyli działania niepożądane.
Zaletą fentanylu jest to, że bardzo dobrze niweluje silny ból, a także to, że dzięki dokładnemu dawkowaniu i różnorodnym formom, w których występuje, można ściśle dopasować dawkę do potrzeb pacjenta. 
Natomiast długotrwałe, niekontrolowane stosowanie, gdy pacjent przyjmuje lek niezgodnie z zaleceniami lekarza, na przykład modyfikując dawki czy podając je sobie zbyt często, może oczywiście doprowadzić do uzależnienia albo do rozwoju tolerancji czyli sytuacji, w której trzeba przyjmować coraz większe dawki leku, by był on skuteczny. 
Uzależnienie może być zarówno fizyczne, gdy pacjent zaczyna silniej odczuwać ból i potrzebuje większych dawek leku, ale może być też psychiczne, gdy sięga po kolejną dawkę, mimo, że nie odczuwa bólu.
Racjonalne stosowanie  się do zalecenie terapeutycznych ogranicza ryzyko jakichkolwiek tego typu problemów. Wielu pacjentów na tyle zna swoje ciało i ból, który odczuwa, że wie, kiedy sięgnąć po środki łagodniejsze, a kiedy konieczne jest skorzystanie z siły przeciwbólowej fentanylu. 

Zła sława fentanylu
Opioidy działają na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy. Z tego względu nie tylko znoszą ból, ale mogą też powodować inne działania, m.in. euforię i pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego. Osoby uzależnione od substancji psychoaktywnych (potocznie mówimy o narkotykach czy dopalaczach), takich jak morfina z czasem wykształcają tolerancję na substancje psychoaktywne, z których korzystają i zaczynają poszukiwać coraz mocniejszych środków. A jak wcześniej wspomniałam, działanie fentanylu jest 100 razy silniejsze od morfiny, więc doskonale wpisuje się w ten schemat uzależnienia. 
Podkreślę jednak raz jeszcze, że pacjent, który odczuwa bardzo silny, przewlekły ból, stosując się do zaleceń lekarza, może bezpiecznie sięgać po ten lek. Fentanyl, stosowany racjonalnie,  zdecydowanie poprawia jakość życia pacjentów. Nie zapominajmy, że fentanyl pomógł milionom pacjentów i tego faktu nie powinny nam przesłaniać sensacyjne doniesienia prasowe opisujące jego stosowanie przez osoby uzależnione od substancji psychoaktywnych.