7 PYTAŃ O PÓŁPAŚCA

Jeśli jako dziecko chorowaliśmy w sposób mniej lub bardziej jawny na ospę wietrzną, to po wygaśnięciu choroby wirus VZV pozostał ukryty w organizmie w formie latentnej, czyli mówiąc popularnie - uśpionej. Gdy spada nam odporność, czy to z powodu stresu czy choroby, wirus ten budzi się do życia i wywołuje półpaśca.

Półpasiec najczęściej przebiega pod postacią wysypki, która w sposób charakterystyczny jest zlokalizowana w jednym dermatomie czyli fragmencie skóry, który jest unerwiany przez jeden korzeń nerwowy. To ułatwia nam, lekarzom, rozpoznanie, z czym mamy do czynienia. Oczywiście są takie postacie półpaśca, które rzadziej występują i są trudniejsze do rozpoznania. Niekiedy półpasiec przybiera postać uszną czy oczną. Bywają nawet opisywane przypadki półpaśca wewnętrznego czy dwustronnego. Zwykle na półpaśca choruje się tylko raz, ale prawdopodobieństwo powtórnego zachorowania wynosi około 5 procent.

Jak często występuje półpasiec?

Ogólna zachorowalność na półpasiec w całym społeczeń- stwie to około 200-500 przypadków na 100 000 mieszkańców w skali roku. Natomiast zachorowalność powyżej 60. roku życia znacząco rośnie - do 1000 przypadków na 100 000 mieszkańców rocznie.

W Polsce oficjalne dane mówią, że powyżej 50. roku życia choruje rocznie 500-600 osób na 100 000 mieszkańców. Jeśli weźmiemy pod lupę tylko pacjentów onkologicznych i z obniżoną odpornością to liczba osób zapadających na tę chorobę znacząco wzrasta. W zależności od tego z jakim upośledzeniem odporności mamy do czynienia liczby te rosną - w chorobach nowotworowych dwukrotnie w stosunku do całej populacji, do 9,3 procenta, u pacjentów po przeszczepieniu narządu litego do 17 procent, a u pacjentów po przeszczepieniu komórek macierzystych obserwujemy wzrost do aż 43 procent.

Dlaczego półpasiec jest groźny?

Półpasiec jest groźny z dwóch powódów. Pierwszy jest zwią- zany z tym, że wystąpienie półpaśca komplikuje postępowanie z pacjentem z obniżoną odpornością i może zaburzać schemat leczenia, co może bezpośrednio wpływać na efekty i powodzenie terapii. W tej grupę są pacjenci onkologiczni, zarówno w trakcie jak i po leczeniu onkologicznym. Z drugiej strony półpasiec niesie ze sobą ryzyko powikłań, które nie występują bardzo często, ale mogą się pojawić. Mówimy tu o bardzo poważnych chorobach, takich jak zapalenie rdzenia kręgowego czy zapalenie mózgu, problemy naczyniowe, problemy ze strony układu pokarmowego - zapalenie wątroby, zapalenie trzustki. W przypadku wystąpienia półpaśca ocznego czy usznego może dochodzić do trwałego uszkodzenia narządu wzroku czy słuchu.

Jednak zdecydowanie najczęstszym powikłaniem jest neuralgia. To ból, który towarzyszy najpierw wysypce i który, mimo jej ustąpienia nadal się utrzymuje. U około 15 procent pacjentów przechodzi w tzw. neuralgię postherpetyczną (popółpaścową), która może się utrzymywać nie tylko miesią- cami, ale nawet latami. To jest ból bardzo intensywny. Gdybyśmy go porównywali z innymi dolegliwościami bólowymi, to znajduje się on bardzo wysoko na skali. Mówi się nawet, że jest on dużo silniejszy, niż ból związany z samą chorobą nowotworową czy ból porodowy. W Stanach Zjednoczonych neuralgia popółpaścowa jest wymieniana jako 5 co do czę- stości przyczyna samobójstw wśród osób w starszym wieku. Trzeba pamiętać, że problem ten dotyczy od 5 do 30 procent pacjentów, więc skala problemu jest naprawdę duża.

Jak leczymy półpasiec?

Typowe leczenie półpaśca polega na podawaniu acyklowiru, leku przeciwwirusowego. Jest to leczenie bezpieczne, ale nie zapobiega ewentualnemu wystąpieniu neuropatii. Poza tym, wraz z wiekiem i pojawianiem się chorób negatywnie wpływających na odporność organizmu rośnie odsetek pacjentów, którzy w przebiegu półpaśca wymagają hospitalizacji.

Czy półpaśca można uniknąć?

Do niedawna nie było to możliwe. Teraz dostępna jest profilaktyka pod postacią szczepionki, Jest to szczepionka rekombinowana, zawierająca antygen - glikoproteinę i system adjuwantowy, który utrzymuje antygen we właściwej formie i sprawia, że jest on immunogenny, czyli powoduje odporność. Są dwie grupy osób, które mają wskazania do przyjęcia tej szczepionki. Pierwsza to wg Charakterystyki Produktu Leczniczego (ChPL) to są osoby w wieku 50+, niezależnie od tego, jakie mają schorzenia. Druga to osoby dorosłe, powyżej 18. roku życia, które mają zwiększone ryzyko zachorowania na półpasiec.

Przed czym zabezpiecza szczepienie?

To szczepienie zabezpiecza przed zachorowaniem na półpasiec. W badaniu, które było prowadzone przez 10 lat na grupie osób dorosłych powyżej 50. roku życia skuteczność tej szczepionki przeciwko wystąpieniu półpaśca wyniosła 89 procent. Natomiast skuteczność przeciwko wystąpieniu neuropatii popółpaścowej w grupie osób powyżej 50. roku życia w wyniosła w jednym z badań powyżej 97 procent.

Patrząc na wyniki badań jest to bardzo skuteczne szczepienie i wydaje się, że warto do niego zachęcać. Szczególnie, że ma bardzo dobry profil bezpieczeństwa. Oczywiście po jej podaniu mogą wystąpić objawy niepożądane, tak jak przy każdym szczepieniu. Najczęściej są to swędzenie i ból w miejscu wkłucia, zaczerwienienie czy obrzęk, uczucie zmęczenia, gorączka, ból głowy etc. U osób z osłabioną odpornością w wieku 18-49 lat może wystąpić więcej działań niepożądanych niż u osób z osłabioną odpornością w wieku powyżej 50 lat.

Czy szczepionka jest refundowana?

Szczepionka nie jest w tej chwili refundowana. Producent szczepionki złożył wiosek o jej refundację, więc pozostaje nam czekać na decyzję płatnika. Pacjent może oczywiście zgłosić się do lekarza po receptę i wykupić szczepionkę samodzielnie, jednak cena jest dość wysoka i w zależności od apteki, wg informacji znalezionych w serwisie gdziepoclek. pl waha się między 800 a 1000 złotych. W wielu krajach ta szczepionka jest już objęta refundacją, bo to się wszystkim opłaca. Pacjentom, bo unikają dolegliwości związanych z samą chorobą jak również jej strasznych powikłań, systemowi - bo pieniądze (i to niemałe), które są wydawane na leczenie pacjentów z półpaścem zostają zaoszczędzone.

Jak wygląda schemat szczepienia?

Po podaniu pierwszej dawki drugą podaje się między drugim a szóstym miesiącem. U osób, u których właściwe byłoby zastosowanie skróconego schematu szczepienia (ze względu na stwierdzony lub spodziewany niedobór odporności albo zmniejszenie odporności związane z chorobą lub stosowaną terapią), druga dawka szczepionki może być podana w okresie 1–2 miesięcy po podaniu pierwszej dawki dawki. Nie określono dotychczas konieczności podawania dawek przypominających po podstawowym schemacie szczepienia. Szczepionka może być podawana zgodnie z tym samym schematem szczepienia osobom wcześniej zaszczepionym żywą atenuowaną szczepionką przeciw półpaścowi.

Prof. Krzysztof Tomasiewicz - specjalista chorób zakaźnych, hepatolog, kierownik Kliniki Chorób Zakaźnych i Hepatologii w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, wieloletni członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego, redaktor naczelny Clinical and Experimental Hepatology

Artykuł opublikowano na łamach "Głosu Pacjenta Onkologicznego" wydanie nr 3/2023

Partnerzy wydania: AbbVie, Astellas, AstraZeneca, GSK, Janssen, Pfizer, Roche