Pielęgnacja skóry podczas terapii onkologicznej
2019-10-29
Dr n. med. Joanna Czuwara, specjalista dermatolog z Katedry i Kliniki Dermatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego radzi, jak pielęgnować skórę podczas leczenia onkologicznego.
W przypadku choroby nowotworowej poza wycięciem masy guza, pacjent często otrzymuje ogólne leczenie uzupełniające. Leczenie ogólne przeciwnowotworowe obejmuje chemioterapię, radioterapię lub terapię onkologiczną ukierunkowaną molekularnie. Każda terapia przeciwnowotworowa dotyczy nie tylko masy guza nowotworowego, ale także komórek szybko dzielących się. To główny powód, dla którego działania niepożądane tych terapii dotyczą między innymi skóry, jamy ustnej, włosów i paznokci.
W przypadku skóry poddanej radioterapii ważne jest, aby była ona odpowiednio przygotowana do zabiegu. Kolejne cykle uszkadzają skórę, pacjent woli jej nie dotykać i nie podrażniać. Często błędne przekonanie, że skóra ma być sucha przed napromienianiem powoduje, że chory unika kontaktu z wodą i przestaje się myć.
Nic bardziej błędnego! Okazuje się, że najczęstsze powikłania skórne po radioterapii, chemioterapii lub terapii celowanej molekularnie wynikają z nieprawidłowej pielęgnacji skóry lub jej braku.
Jak powinno się pielęgnować skórę podczas terapii przeciwnowotworowej?
Mycie
• Myć się trzeba każdego dnia, niezależnie od typu terapii onkologicznej. Najwięcej powikłań związanych z nadkażeniem bakteryjnym i złym gojeniem występowało u osób, które się nie myły.
• Do mycia trzeba wybrać preparat łagodny dla skóry, który zachowuje jej kwaśne pH, nawilża i nie drażni. Stanowczo nie zaleca się mydeł, ponieważ zmieniają pH skóry, sprzyjają zmianie naturalnej flory bakteryjnej i wysuszają skórę. Nie zaleca się mycia także żadnymi pachnącymi i perfumowanymi preparatami. Skóra podczas terapii przeciwnowotworowej ma upośledzoną regenerację i łatwo się podrażnia.
• Do wyboru są olejki do mycia, żele kremowe lub syndety. Są to preparaty, które mają kwaśne pH, tak jak skóra i nie zawierają detergentów, które wysuszają skórę. Preparat myjący ma się łatwo na skórze rozprowadzać i mieć strukturę emulsji. Z tego powodu płyny micelarne, które nakłada się wacikami nie stanowią najlepszego rozwiązania, ponieważ pocieranie skóry wacikami może ją mechanicznie uszkadzać. Przykładowo łagodnym preparatem myjącym jest olejek do mycia, dostępny w aptece, dla skóry podrażnionej, uzupełniający jej naturalne lipidy Xeracalm A.D.
• Najlepiej jest myć się ręką, która nie podrażni, nie zerwie strupków, nie naruszy krostek i nie zetrze naturalnego dla skóry płaszcza lipidowego. Skórę napromienianą także należy myć, ponieważ dzięki temu usuwa się z niej martwe fragmenty tkanki, stanowiące rezerwuar zakażenia bakteryjnego.
• Nie zaleca się długiego moczenia i kąpieli w gorącej wodzie. Polecany jest prysznic w ciepłej wodzie.
• Po umyciu i spłukaniu skóry wodą, należy się wytrzeć. Najlepiej jest osuszać się przez dotyk i nie pocierać czerwonych lub sączących rejonów skóry. W przypadku zmian sączących, łatwo krwawiących sugeruję zastosować ręcznik papierowy i po użyciu wyrzucić do kosza. Jeżeli zmian z krwawieniem i sączeniem przybywa, to należy się skontaktować z lekarzem onkologiem lub dermatologiem.
• Nie zaleca się długiego moczenia i kąpieli w gorącej wodzie. Polecany jest prysznic w ciepłej wodzie.
• Po umyciu i spłukaniu skóry wodą, należy się wytrzeć. Najlepiej jest osuszać się przez dotyk i nie pocierać czerwonych lub sączących rejonów skóry. W przypadku zmian sączących, łatwo krwawiących sugeruję zastosować ręcznik papierowy i po użyciu wyrzucić do kosza. Jeżeli zmian z krwawieniem i sączeniem przybywa, to należy się skontaktować z lekarzem onkologiem lub dermatologiem.
Pielęgnacja skóry przez nawilżanie
• Leki stosowane w onkologii są skierowane na komórki nowotworowe i nie wykazują selektywności tylko wobec tych komórek, ale działają także na skórę. Z tego powodu, skóra podczas terapii onkologicznej staje się chora. Może być sucha, cienka, łatwo się urażać, pękać i podrażniać. Skóra sucha i podrażniona może swędzieć. Drapanie z kolei tym bardziej ją uszkadza.
• W dermatologii istnieje wiele dermatoz zapalnych oprzewlekłym charakterze, jak atopowe zapalenie skóry, łojotokowe zapalenie skóry, czy łuszczyca. Od lat opracowuje się sposoby ich pielęgnacji z zastosowaniem specjalistycznych produktów. Produkty te mają koić skórę, zmniejszać jej wysuszenie, skłonność do podrażnień i łagodzić świąd, a obecnie nawet modyfikować florę bakteryjną, która ma niekorzystny wpływ na przebieg choroby. Skóra zawsze lepiej regeneruje się, jak jest prawidłowo nawilżona i natłuszczona.
• Specjalistyczne preparaty oparte są na wodach termalnych, olejach roślinnych, cząsteczkach zmniejszających stan zapalny i wpływających na mikroflorę bakteryjną skóry. Takim preparatem jest Xeracalm krem i balsam. Ponieważ skóra nie jest jałowa i nigdy nie będzie, najważniejsze jest, aby flora bakteryjna, która się na niej znajduje była prawidłowa, ponieważ jej obecność chroni naszą skórę przed bakteriami chorobotwórczymi. Chemoterapia, radioterapia i terapia celowana molekularnie wpływają na skórę i jej mikroflorę. Z takiej sytuacji mogą skorzystać bakterie dla naszego organizmu szkodliwe, dlatego tak ważne jest codzienne mycie i pielęgnowanie skóry emolientami.
• Lepiej jest nie stosować preparatów z witaminą A, czy wysokim stężeniem mocznika lub kwasu salicylowego do pielęgnacji skóry u pacjentów podczas terapii onkologicznej, ponieważ mogą drażnić. Bezpieczniej jest stosować preparaty łagodne, które dedykowane są podrażnionej lub wrażliwej skórze.
• Najlepiej jest skórę pielęgnować i nawilżać specjalistycznym preparatem 3–5 minut po umyciu, kiedy skóra najlepiej go przyswaja. Mężczyźni wolą preparaty mniej tłuste np. emulsje, kobiety nie mają nic przeciwko kremom. Najlepszym miejscem do wyboru preparatów pielęgnacyjnych skóry jest apteka, a nie zwykła drogeria. Preparaty drogeryjne mogą okazać się niedostateczne w zabezpieczeniu skóry przed podrażnieniem lub w poprawie jej regeneracji.
• Preparat pielęgnacyjny nakłada się ręką, a w okolice chorobowo zmienionej skóry wklepuje i unika pocierania.
• W przypadku zaczerwienionej i piekącej skóry, czy w przypadku radioterapii warto stosować preparaty, które łagodzą, przyspieszają gojenie i regenerację, np. Cicalfate, który dostępny jest w formie mleczka, emulsji lub kremu. Na zmiany mokre i sączące zaleca się stosować mleczko lub emulsję, a na zmiany suche krem, który zmniejsza uczucie ściągnięcia i przynosi wygładzenie.
• W przypadku pojawienia się zmian sączących, pokrytych krwotocznym strupem lub ropą należy skontaktować się z lekarzem onkologiem lub dermatologiem.
Skóra owłosiona głowy i włosy
• Włosy na głowie podczas terapii przeciwnowotworowej stają się suche, a skóra może swędzieć. To powód, dla którego powinniśmy stosować delikatne szampony, polecane do codziennego mycia włosów.
• Jeżeli na głowie pojawi się świąd i łupież, to lepiej skonsultować taki stan z lekarzem, zanim zakupi się szampon przeciwłupieżowy. Taki stan głowy nie ma nic wspólnego z łupieżem, a raczej jest dowodem na stan zapalny skóry w tej okolicy i wymaga zastosowania łagodnych szamponów i preparatów specjalistycznych przeciwzapalnych i przeciwświądowych.
Podsumowując, pacjenci otrzymujący terapię przeciwnowotworową powinni unikać urazów mechanicznych, zadrapań, słońca, preparatów zawierających alkohol i perfumy oraz z należytą starannością i systematycznością pielęgnować skórę. Istnieje wiele preparatów dermatologicznych specjalistycznych, których zadaniem jest utrzymanie skóry w dobrej kondycji w celu kontynuacji odpowiedniej dawki leków przeciwnowotworowych lub radioterapii. Właściwa pielęgnacja skóry powinna być podjęta od pierwszego dnia wdrożenia leczenia przeciwnowotworowego, aby stan skóry nie stanął na przeszkodzie prowadzeniu leczenia i osiągania efektów terapeutycznych.
Świadomość profilaktyki skóry jest bardzo ważna dla pacjenta z rozpoznaniem choroby nowotworowej i istotnie przekłada się na skuteczność terapii onkologicznej oraz unikanie powikłań skórnych z nią związanych.
W kolejnym artykule dalszy ciąg porad specjalisty dermatologa dr Joanny Czuwary o pielęgnacji paznokci, błon śluzowych i ochronie skóry przed słońcem w trakcie leczenia onkologicznego.
GPO 1/2017
Autor tekstu:
