Warsztat tańca tradycyjnego
2019-11-13
Jacek Hałas – absolwent ASP, muzykant (akordeon, lira korbowa, fortepian, pasterskie flety i perkusjonalia), śpiewak, tancerz, aktor, kompozytor, performer. Współzałożyciel kilku formacji muzycznych. Twórca i uczestnik międzynarodowych projektów artystycznych, teatralnych oraz filmowych. Zajmuje się tradycjami wędrownych śpiewaków, tańcem korowodowym i wirowym, muzyką tradycyjną Europy wschodniej, działalnością warsztatową i edukacyjną. Tworzy muzykę dla teatru, filmu i radia.
Metody arteterapii w ramach warsztatów tańca tradycyjnego, nawiązują do improwizacji ruchowej i tanecznej, pracy z ciałem, nauki odczuwania i relaksacji. W zajęciach mogą brać udział osoby w każdym wieku i o różnym poziomie sprawności. Taniec w grupie pacjentów onkologicznych, integruje jej członków, pomaga stworzyć wspólnotę. Muzyka i taniec angażuje wszystkich pacjentów, bez względu na ich wykształcenie oraz zdolności i umiejętności muzyczne czy taneczne. Wykorzystanie muzyki, tańca i ruchu jako metody pomagania sobie i innym jest nie tylko atrakcyjne, ale i skuteczne.
Oddziaływania muzyką i tańcem mogą zaktywizować w człowieku różnorodne układy fizjologiczne, stymulując układ nagrody w mózgu, dostarczając przyjemności, emocji pozytywnych, jako przeciwwagi do zalewających pacjenta emocji negatywnych. Oddziaływania intelektualne nie mają wtedy takiej siły, jak emocje pozytywne – jako przeciw-regulacja wobec emocji negatywnych. Kontakt ze sztuką, a zwłaszcza z muzyką i tańcem, które tak łatwo regulują nastrój, dostarcza poczucia bezpieczeństwa (poprzez zmniejszenie napięcia oraz rozluźnienie psychiczne i fizyczne), jest też zbiornikiem ogromnej energii, która może wspomagać osłabiony organizm.
Spośród różnych sztuk muzyka i taniec zajmują specjalne i unikatowe miejsce w terapii. Są bowiem niezwykle złożonym bodźcem, silnego i wielowymiarowego oddziaływania na człowieka.
Muzyka i taniec dają bezpośredni unikatowy dostęp do afektywno-motywacyjnych systemów w mózgu. Ponad 90% ludzi potrafi tańczyć, a to, że tego nie robią, wynika z uprzedzeń i psychiczno-fizycznych blokad. Osoby, które trafiają na warsztaty są w większości zestresowane, wewnętrznie „pospinane”. Warsztaty tańca pomagają, poznać się nawzajem, zbudować pewien rodzaj więzi, wspólnoty, dzięki której będą odczuwali radość przebywania ze sobą. Wtedy ustępują blokady.
Warsztat poprzez terapię tańcem i ruchem, z muzyką oraz śpiewem tradycyjnym łączy terapię i zabawę, pozwala jednoczyć ciało, umysł, ducha, poprawić jakość życia. Taniec, muzyka, śpiew pomagają również rozładować stres i wyrażać emocje, a to wszystko ma ogromny wpływ na nasze ciało. Poprzez taniec uczestnicy mogą otworzyć się na nowe zainteresowania, dostarczyć emocji zarówno do ich przeżywania, jak i – co ważniejsze w chorobie – do ich wyrażenia, co odciąża i uwalnia ciało. Warsztaty tańca tradycyjnego mają też na celu popularyzację tradycyjnej kultury i muzyki, pielęgnowanie tożsamości kulturowej, są nauką i zabawą na bazie tradycyjnych polskich tańców etnicznych.
Celem warsztatów tańca tradycyjnego jest nie tyle wyuczenie poprawności kroków i figur, ale poczucia zarówno jedności z własnym ciałem, jak i bycia członkiem wspólnoty/grupy tanecznej. Należy pamiętać, że poprawne kroki i figury zajmują miejsce drugorzędne.
Tańce korowodowe to najbardziej archaiczne formy taneczne, opierają się one na prostych, powtarzalnych, łatwych do nauczenia sekwencjach kroków i rosnącej stopniowo dynamice, co pozwala szybko zbudować w grupie poczucie wspólnoty. Warsztat rozpoczyna się od prostych zabaw w formie węża, by przez korowody w rzędach i półkolach dojść do tańców w kręgach. Na warsztatach potańczyliśmy też w parach. Polską specyfiką i wyróżnikiem tego rodzaju tańców jest wirowanie, pokrewne najstarszym formom rytualnym, tańcom derwiszy, chasydów czy leczniczemu działaniu tarantelli.
Był też czas i miejsce na gry i zabawy taneczne z różnych tradycji zwłaszcza trójmiarowych (mazurkowych) i dwumiarowych tańców polskich (chodzony, polka). Nie bez kozery tego rodzaju tańce stanowiły niegdyś podstawę zabaw dziecięcych, ucząc w formie najbardziej naturalnej procesów integracji i odrzucenia, czyli zasad funkcjonowania w grupie, posługując się pozawerbalnym językiem ciała i fizycznego kontaktu.
Drugim – równie ważnym – składnikiem naszego spotkania było śpiewanie z towarzyszeniem liry korbowej. Pieśni z tradycji dziadowskiej, ludowe ballady i piosenki. Tradycja dziadowska to dziedzina sztuki odradzająca się po latach zapomnienia. Wędrujący po terenach dawnej Rzeczypospolitej dziadowie śpiewali pieśni oparte na wątkach biblijnych, ale także historyczne dumy, ballady, pieśni o treści społecznej; grywali też melodie taneczne. Bogaty i zróżnicowany repertuar pieśniowy dziadów charakteryzował się tym, iż w obrazowy sposób ukazywały ogólnoludzkie prawdy, jednocześnie przypominając o wynikających z nich zasadach moralnych.
Obu warsztatom towarzyszyła żywa muzyka, która pozwalała dostosować rytm spotkania do indywidualnych potrzeb. Wykonywana na oryginalnych tradycyjnych instrumentach (akordeon, bęben, skrzypce) obłaskawiała zbudowaną wspólnie przestrzeń i tworzyła z niej na czas spotkania strefę magiczną.
Warsztat traktowany był przeze mnie jako proces, nie był z góry ustaloną formą i rozwijał się rytmem, który wynikał z potrzeb i możliwości uczestników. Wszystkie „narzędzia” z których korzystałem w czasie tych spotkań – ruch, taniec, głos, śpiew, kontakt fizyczny, opowieść, zmęczenie, żart, kontrast, suspens – były użyte po to, by każdy z uczestników uświadomił sobie własne ograniczenia, przekroczył je i odkrył w sobie nowe możliwości. Niezwykle ważnym elementem były też zmiany przestrzeni, w których pracowaliśmy, ponieważ generowały różne rodzaje zachowań i wpływały na to, w jakim kierunku rozwijała się praca.
Las – bezpośredni, fizyczny kontakt z naturą (drzewa, rozdroże, nierówności podłoża, wiatr, słońce, deszcz, śpiew ptaków) oraz pewien rodzaj „intymności” i „odosobnienia”, który tam znaleźliśmy, pomagał wyzwolić się z gorsetu konwenansów i stereotypów zachowania oraz pozwolić sobie na odrobinę „szaleństwa”. Na bazie kroków zaczerpniętych z tańców ludowych oraz technik tzw. białego głosu tworzyliśmy wspólnie niepowtarzalne „żywe” rzeźby, labirynty, instalacje i „rytuały”.
Plaża – miejsce publiczne, czasem pełne obserwatorów, czasem intruzów lub sytuacji nieoczekiwanych sugerowała pewien rodzaj pozytywnej „autocenzury” przekładającej się na dbałość o elegancję ruchu, czystość dźwięku, precyzję ruchu. Bardzo ciekawym było też doświadczenie – dla wielu pierwsze – specyfiki wirowania w parze (oberek), które jest właśnie grą z przestrzenią, naszą percepcją tejże i uważną w niej obecnością.
Taras – miejsce i sytuacja „pomiędzy”– półprywatne, półoficjalne, nieobowiązkowe, ponadprogramowe. Integracja przez poszukiwanie i wykonywanie „wspólnego” repertuaru (fragmentów piosenek popularnych, biesiadnych), słowne potyczki, żarty i filozoficzne przypowieści dały szansę, by uczestnicy ujawnili na forum publicum inne talenty – literackie, wodzirejskie, poetyckie.
Sala – piątkowa potańcówka w namiocie „weselnym” stała się okazją do wykorzystania wszystkich nabytych umiejętności tanecznych w sytuacji „Święta”. Eleganckie wnętrze, wieczorowe kreacje i makijaże, lekko podniosły nastrój, muzyka wykonywana na żywo przez znakomitych muzyków, a przede wszystkim wspólny język kroków i figur tanecznych, którym mogliśmy się posłużyć w tym kontekście, pozwolił na osadzenie tego, co często pozostaje tylko tworem warsztatowym w „prawdziwym życiu”.
W czasie naszych spotkań – zarówno tych „oficjalnych”, warsztatowych, jak i prywatnych – wieczornych wspólnych śpiewów i opowieści – udało nam się przez kilka dni wspólnej pracy i zabawy wyzwolić taki rodzaj energii grupy, który każdemu z jej członków daje zastrzyk energii i wiary w życie i w siebie. Tak więc główny cel warsztatów został osiągnięty.
Warsztaty tańca tradycyjnego odbyły się w dniach 29 sierpnia – 2 września 2018 r. w Sierakowie w ramach projektu „Onkoprzestrzeń kreatywna” dofinansowanego ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.
GPO 6/2018
Autor tekstu:
