Sposoby wsparcia psychoonkologicznego
2019-10-08
Dorota Grabowska – psycholog, psychoonkolog, koordynatorka Infolinii Onkologicznej Polskiego Towarzystwa Psychoonkologicznego wyjaśnia, czym jest wsparcie psychoonkologiczne, z jakich metod i form pomocy psychologicznej można skorzystać i gdzie ją można otrzymać.
Wsparcie społeczne to pomoc dostępna człowiekowi, gdy ten znajdzie się w trudnej sytuacji życiowej. Jest ono konsekwencją przynależności do większej grupy społecznej, pomaga w zredukowaniu napięcia, polepsza samopoczucie, a tym samym wpływa korzystnie na stan zdrowia i na jakość życia. Wsparciem psychoonkologicznym obejmowane są osoby chorujące na nowotwory, ich najbliżsi, a także personel opiekujący się chorymi.
Kiedy jest nam potrzebne wsparcie psychoonklogiczne
Wsparcie psychoonkologiczne okazuje się być pomocne na każdym etapie choroby nowotworowej. Począwszy od etapu rozpoznania choroby, kiedy pacjent i jego bliscy przeżywają silny stres, bywają załamani, bezradni i zagubieni; często na skutek przeżywanych emocji niewiele pamiętają z rozmowy z lekarzem, mają poczucie, że jakaś część ich świata załamała się. W tym czasie ważne jest uświadomienie sobie przez chorego faktu istnienia choroby i podjęcie decyzji o poddaniu się leczeniu. Następnie, w okresie leczenia onkologicznego, profesjonalne wsparcie pomaga poradzić sobie, gdy pojawiają się ambiwalentne uczucia, nadzieja na pokonanie choroby przeplata się z lękiem przed efektami ubocznymi kuracji i możliwym niepowodzeniem terapii. W dalszej kolejności, wsparcie odgrywa znaczącą rolę na etapie zdrowienia, po zakończonym leczeniu, kiedy to po wielu tygodniach, a niekiedy miesiącach terapii pacjent powraca do aktywnego życia i odzyskuje swoją niezależność. Wsparcie psychoonkologiczne jest niezwykle istotne w przypadku osób, u których okazało się, że choroba powróciła, aby pomóc im ponownie odnaleźć siłę i nadzieję na wyzdrowienie. Ostatecznie, wraz z towarzyszącą mu troską i empatią, jest nieodzowną częścią opieki paliatywnej i hospicyjnej.
Metody i formy wsparcia psychoonkologicznego
Istnieje wiele różnych metod i form wsparcia. Najważniejszą rzeczą, o której nigdy nie można zapominać to fakt, że aby udzielane choremu wsparcie w ogóle było skuteczne, musi ono być adekwatne do potrzeb pacjenta. O skuteczności wsparcia w dużej mierze decyduje empatia osoby wspieracjącej i umiejętność słuchania pacjenta, w dalszej kolejności istotną rolę pełni gotowość do przyjęcia pomocy przez osobę potrzebującą.
We wsparciu psychoonkologicznym kluczową rolę pełni rozmowa. Psychoonkolog pomaga pacjentowi uspokoić się i zebrać myśli, daje przestrzeń do podzielenia się wątpliwościami, obawami i lękami. Pomaga zmierzyć się z konsekwencjami choroby i leczenia, przygotowuje chorego do zmian, jakie mogą wystąpić w jego życiu i pomaga je zaakceptować. Dzięki rozmowom z psychoonkologiem osoba chora zwiększa swoją pewność siebie, łatwiej jest jej się odnaleźć w realiach służby zdrowia i zaakceptować siebie w roli pacjenta. Zdarza się, że psychoonkolog pełni rolę osoby pośredniczącej w relacji pacjenta z lekarzem, pomaga obojgu wzajemnie się zrozumieć, co może mieć kluczowe znaczenie w podejściu do terapii.
Powszechną i bardzo korzystną formą wsparcia może być uczestnictwo w grupach terapeutycznych i warsztatach. Podczas spotkań grupowych pacjenci mają okazję podzielenia się swoimi doświadczeniami i emocjami z innymi chorymi, co daje im poczucie przynależności, czują się rozumiani, zauważają, że są inni ludzie, zmagający się z podobnymi problemami. W pracy z osobami chorującymi na nowotwory bardzo dobrze sprawdza się arteterapia czy terapia poprzez sztukę. Uczestnicząc w zajęciach plastycznych, muzycznych czy teatralnych pacjenci mogą lepiej poznać siebie, pracują nad swoimi emocjami, równocześnie mając możliwość twórczego rozwoju. Podczas sesji grupowych pacjenci poznają techniki relaksacyjne i wizualizacyjne. Uczą się wprowadzać swoje ciało w stan relaksu, wykorzystując w tym celu techniki oddychania przeponowego, zaciskania i rozluźniania mięśni lub też wyobrażania sobie różnych dobrych, bezpiecznych i przyjemnych miejsc bądź sytuacji. Zadaniem relaksacji i wizualizacji jest obniżenie poziomu napięcia emocjonalnego, uspokojenie się w sytuacji stresowej czy zapanowanie nad lękiem. Olbrzymią zaletą tych metod jest to, że chory „ma je zawsze przy sobie”, odpowiednio wytrenowane mogą być uruchamiane w każdej niemalże trudnej czy nerwowej sytuacji. Są bardzo skuteczne, kiedy trzeba na przykład opanować lęk przed radioterapią lub operacją, albo żeby odsunąć od siebie natrętne myśli o skutkach ubocznych podawanej chemioterapii. Jeszcze inną formą zajęć grupowych mogą być treningi uważności (ang. Mindfullness), uczące tego, aby skupić się na tym, czego doświadczamy tu i teraz, wsłuchać się w sygnały płynące z ciała, dostrzec szczegóły otaczającego nas świata. Praktyka uważności uczy pracy z oddechem, pomaga w radzeniu sobie z bólem i pogłębia wrażliwość uczestników.
Wsparcie psychoonkologiczne może przyjąć formę psychoterapii, gdzie podczas regularnych spotkań pacjent wymienia swoje myśli z terapeutą i wspólnie poszukują rozwiązań zaistniałych problemów. Często bowiem jest tak, że to jak dana osoba funkcjonowała przed zachorowaniem, rzutuje na to, jak poradzi sobie w sytuacji choroby. W psychologii istnieje wiele nurtów terapeutycznych, zależnie od potrzeb i oczekiwań pacjenta różne z nich okazują się skuteczne w przypadku różnych osób.
Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) uczy pracy z przekonaniami na temat rzeczywistości. Zdaniem terapeutów RTZ u źródła naszych emocji nie stoją konkretne fakty, lecz to, jakie mamy o nich przekonania. RTZ pokazuje, jak odróżnić zdrowe przekonania od niezdrowych i w jaki sposób modyfikować swoje myślenie, aby było ono dla nas korzystne i tym samym, byśmy potrafili unikać negatywnych stanów emocjonalnych.
Terapia Simontona
Szczególną formą terapii, wykorzystującą w swoich założeniach także RTZ jest terapia Simontona, obejmująca wszechstronny program interwencji psychoterapeutycznej dla osób chorujących na nowotwory, odnoszący się do wszystkich podstawowych sfer życia człowieka. Wpływa na zachowania chorego, uczy go relaksować się, pracować z wyobraźnią, pomaga kształtować zdrowe nawyki, podkreśla znaczenie stosowania się do zaleceń lekarskich i aktywnego uczestnictwa w terapii, zachęca do aktywności prozdrowotwnej, takiej jak ruch czy zdrowa dieta. Dzięki terapii Simontonowskiej pacjenci uczą się kształtować zdrowe myśli, przekonania i postawy, które w pozytywny sposób wpływają na przeżywane przez nich emocje i mają swoje odzwierciedlenie w procesie zdrowienia. Terapia pomaga w rozwiązywaniu problemów, wpływa na kształtowanie się zdrowego obrazu siebie oraz uczy stawiania celów i osiągania ich. Uczestnicy terapii simontonowskiej wypracowują sobie metody radzenia sobie z trudnymi emocjami, takimi jak lęk, złość, poczucie beznadziejności, przygnębienia, poczucie bezradności, winy lub krzywdy. Dzięki terapii lepiej radzą sobie w sytuacjach stresowych na co dzień. Uczą się także, jak rozwinąć w sobie nadzieję i jak ją utrzymać, mimo wciąż pojawiających się trudności. Ważną rolę w terapii Simontona pełni sfera duchowa, terapeuci stawiają na odkrywanie głębszego znaczenia sensu życia, rozwój zdrowych przekonań duchowych, egzystencjalnych czy religijnych. Podkreślają znaczenie radości życia, a także pomagają w kształtowaniu zdrowych przekonań na temat śmierci i umierania, co pozytywnie wpływa na obniżenie się lęku przed śmiercią. Ponadto ważne jest zwrócenie uwagi na rozwój systemu wsparcia dostęnego choremu i polepszenie jego umiejętności komunikowania się z bliskimi. Co równie istotne, terapeuci simontonowscy zwracają uwagę na znaczenie wsparcia dla osób pomagających i opiekujących się chorym.
Gdzie możemy otrzymać wsparcie psychoonkologiczne
Jeszcze inną formą wsparcia dostępną dla pacjentów onkologicznych i ich bliskich jest Infolinia Onkologiczna Polskiego Towarzystwa Psychoonkologicznego. Dzięki uruchomionemu w 2012 roku w Gdańsku bezpłatnemu numerowi telefonu 800 080 164, pacjenci mogą uzyskać potrzebne im informacje, a także wsparcie emocjonalne i poradę psychologiczną / psychoonkologiczną nie wychodząc z domu. Profesjonalny zespół wlontariuszy jest do dyspozycji dzwoniących od poniedziałku do piątku w godzinach od 18.00 do 22.00. Do Infolinii można kierować swoje pytania dotyczące między innymi chorób nowotworowych, profilaktyki zachorowań na nowotwory złośliwe, badań diagnostycznych, leczenia onkologicznego, rehabilitacji czy opieki paliatywnej. Infolinia pełni także rolę telefonu zaufania, gdzie w atmosferze empatii i dyskrecji można porozmawiać o swoich problemach lub podzielić się swoimi doświadczeniami.
Pacjenci mogą uzyskać pomoc psychoonkologiczną na oddziałach szpitalnych onkologii, hematologii czy też chirurgii onkologicznej, w przychodniach onkologicznych, a także poprzez fundacje, stowarzyszenia i różne organizacje pomagające osobom chorującym na nowotwory i ich bliskim. Ważne jest, aby promować ideę wsparcia psychoonkologicznego, a tym samym umacniać w chorych poczucie, że nie są pozostawieni sami sobie i mogą wedle potrzeby skorzystać z profesjonalnej pomocy.
GPO 2/2016
Autor tekstu:
