Stany psychiczne pacjenta onkologicznego a farmakoterapia
2019-11-07
Dr n. farm. Leszek Borkowski, były prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, a także pacjent onkologiczny przedstawia listę niektórych leków stosowanych w terapii pacjentów onkologicznych, które mogą mieć wpływ na stany psychiczne.
Strach, lęk, depresja, myśli samobójcze, a także bezsenność, majaki, splątanie, omamy są z psychologicznego punktu widzenia normalnymi reakcjami pacjenta onkologicznego na chorobę. Wynikają często z traumy otrzymanej diagnozy lub oczekiwania na nią, efektów leczenia takich jak progresja po remisji, oporność na dotychczasowe leczenie, nawrót choroby. Boryka się z nimi wielu chorych na nowotwory, a wraz nimi leczący ich onkolodzy, pielęgniarki, psychoonkolodzy, bliscy i opiekunowie. Większość z tych osób nie wie lub zapomina o tym, że te stany psychiczne, niejako naturalnie przypisywane kondycji pacjenta onkologicznego, są czasami następstwem działań niepożądanych stosowanych produktów leczniczych.
O ile wiedza o działaniach niepożądanych leków onkologicznych takich jak: wymioty, nudności, ból kostny jest już powszechna i umiemy im przeciwdziałać, o tyle o skutkach ubocznych terapii przeciwnowotworowych związanych z psychiką pacjenta wiemy dużo mniej. Co gorsza, często je bagatelizujemy, bo przecież to normalne, że rakowi towarzyszy gorsze samopoczucie psychiczne, do depresji włącznie. I nie zadajemy pytania, czy są jakieś inne powody, poza chorobą, które przyczyniają się do złych stanów psychicznych pacjenta onkologicznego?
Pytanie takie powinny zadać sobie przede wszystkim osoby ordynujące leki pacjentowi, od lekarza POZ, przez specjalistów leczących choroby współistniejące do onkologa, pielęgniarki onkologicznej, a także psychonokloga, psychiatrę i osoby wspierające chorego. Powinien je sobie zadać również pacjent, który obecnie coraz częściej jest świadomym uczestnikiem procesu terapeutycznego. Jego samoobserwacja nie powinna się ograniczać do oceny wyłącznie stanu fizycznego, ale i psychicznego. Wszystkie objawy związanego z jego pogorszeniem powinny być zgłaszane lekarzowi prowadzącemu, łącznie z prośbą o zweryfikowanie pod tym kątem listy przyjmowanych leków.
Leki podawane pacjentom onkologicznym można podzielić na: przeciwnowotworowe oraz stosowane w leczeniu chorób współistniejących u pacjenta i stymulowane działaniami niepożądanymi wybranej drogi terapeutycznej.
Wśród leków mających wpływ na stan psychiczny pacjenta są m.in. poniższe antybiotyki:
• cyprofloksacyna – reakcje psychotyczne, myśli samobójcze,
• lewofloksacyna – myśli samobójcze,
• pencylina prokainowa – omamy, lęki,
• cefalosporyny – urojenia, iluzje,
• gentamycyna – majaczenia,
• klarytromycyna – majaczenia,
• metronidazol – lęki, urojenia.
Inne produkty lecznicze wywołujące działania niepożądane w sferze psychiki to:
• interferony – depresje, zachowania samobójcze,
• Solu-Medrol – nastroje depresyjne i próby samobójcze,
• estrogeny i gestageny – stany lękowe.
Leki onkologiczne i wywoływane przez nie stany psychiczne to:
• bortezomib – myśli samobójcze, zagubienie, splątanie, omamy,
• dezatynib – wywołuje w trakcie brania często depresje, ale czasami objawy depresji są dłuższe, stąd potrzebny aktywny follow-up dla pacjentów po zakończonej terapii dezatynibem,
• elotuzumab – zmienność nastrojów, depresja,
• imatynib – wywołuje depresję, ale niezbyt często, tzn. – częściej niż u jednego pacjenta na tysiąc, ale rzadziej niż u jednego na stu.
UWAGA! Imatynib stosowany z ketokonazolem i antybiotykami makrolidowymi może zwiększyć występowanie depresji do nawet częściej niż u 1 na 10 pacjentów. Ponieważ jest on metabolizowany przez CYP3A, to leki hamujące CYP3A4 (ketokonazol, antybiotyki makrolidowe), hamują jednocześnie rozkład imatynibu, prowadząc do wzrostu jego stężenia, zwiększają działania niepożądane, częstotliwość występowania depresji.
• ipilimumab – niezbyt często depresje,
• lipilimumab – stany splątania, zmiany stanu umysłowego, depresje,
• sorafenib – często depresje,
• trastuzumab – bezsenność, lęki, depresje.
Osoby leczące pacjenta onkologicznego powinny dysponować listą produktów leczniczych, których działania niepożądane idą w kierunku, np. stymulacji stanów lękowych, depresji czy też objawów psychiatrycznych (pobudzenie, depersonalizacja, omamy, urojenia, psychozy itd.) i sprawdzić czy pacjent nie przyjmuje tych leków. Jest to szczególnie ważne w przypadku pacjentów leczonych przewlekle, u których terapia danym lekiem jest stosowana długo.
Dbając o jakość naszego życia w chorobie onkologicznej, nie zapominajmy o naszej psychice, ponieważ odgrywa ona ważną rolę w pokonaniu choroby, a także o tym, że jej moc mogą osłabić przyjmowane przez nas leki, w tym leki onkologiczne. Informujmy lekarza o naszym stanie psychicznym i wszystkich lekach, które stosujemy.
Autor tekstu:
