Komunikacja lekarz–pacjent senior w chorobach przewlekłych na przykładzie leczenia osteoporozy

Przejdźmy do komunikacji między lekarzem a pacjentem w wieku senioralnym, która jest utrudniona. Na jakie bariery komunikacyjne wynikające z wieku chorego powinien zwrócić uwagę lekarz? 

To jest szeroki temat. Osteoporoza jest jedną z chorób przewlekłych, które wymaga wieloletniego leczenia. Zaniechanie terapii ma negatywny wpływ na przebieg choroby i powoduje wzrost ryzyka złamań i niesprawności funkcjonalnej. Właściwa relacja, współpraca chorego z lekarzem oparta na komunikacji odgrywa zasadniczą rolę w stosowaniu się pacjenta w odniesieniu do przyjmowania leków. Na tę relację składają się indywidualne cechy pacjenta, a wśród nich duże znaczenie mają: wiek (zazwyczaj im pacjent starszy tym gorsza komunikacja), płeć (mężczyźni są trudniejsi w komunikowaniu), stan cywilny (osoby samotne mają trudności w nawiązaniu kontaktu), percepcja (gorsze funkcje poznawcze utrudniają komunikację), osobowość, charakter (własne przyzwyczajenia), wiedza pacjenta na temat choroby (komunikacja jest łatwiejsza jeśli pacjent posiada podstawową wiedzę na temat tej choroby i konieczności jej przewlekłej terapii). Z powyższego wynika, że z jednym najważniejszych kryteriów wyboru leku przez lekarza dla pacjenta jest uwzględnienie indywidualnych cech pacjenta w tym akceptacja przez pacjenta długotrwałej terapii i przestrzegania zaleceń terapeutycznych, tzn. stosowanie się pacjenta do zaleceń lekarskich oraz wytrwałość w ich realizacji, czyli długości leczenia. 

Jak w takim razie przygotować się na wizytę u lekarza, żeby lekarz mógł dobrać lek i przygotować zalecenia? 

Kiedy pacjent ma wszystkie informacje dotyczące problemów zdrowotnych (spisane leki lub posiada dokumentację lekarską) i przychodzi sam do lekarza, zazwyczaj lekarz nie ma problemu z doborem leku na osteoporozę. Dobra komunikacja pacjent – lekarz pozwala nie tylko zmotywować pacjenta do leczenia, ale uświadomić mu konieczność wieloletniego leczenia. Znacznie trudniej dobrać właściwe leczenie osteoporozy u osoby z zaburzeniami pamięci, zaburzeniami poznawczymi, która nie zawsze jest w stanie sformułować swoje dolegliwości, jakie leki przyjmuje i nie posiada żadnej, albo znikomą dokumentację dotyczącą swojego zdrowia. Zazwyczaj ten problem występuje u osób w mocno zaawansowanym wieku, które mają inne choroby, przyjmują wiele leków. Często chorzy nie zdają sobie sprawy, że trzeba przynieść spis zażywanych leków celem właściwego doboru leczenia innej, często nowej choroby z uwzględnieniem pozostałych, wcześniej stosowanych terapii. Dlatego tak ważne jest, aby opiekunowie chorego zadbali o tę dokumentację i dali ją choremu, a najlepiej gdyby razem z chorym byli przynajmniej na pierwszej wizycie lekarskiej. 

Czy zauważa Pani profesor poprawę w poziomie edukacji pacjentów? 

Edukacja pacjentów zwłaszcza w przypadku rozpoznania nowego schorzenia i/lub rozpoczęcia nowego leczenia (np. osteoporozy) ma ogromne znaczenie w zwiększeniu skuteczności leczenia tej choroby. Ze względu na wagę problemu powinna być ona prowadzona przez wyedukowany personel medyczny z udziałem mediów. Obecnie zauważa się dużą poprawę w tym zakresie. Jest to ważne ponieważ, jeśli pacjent opiera swoją wiedzę tylko o dane zawarte w ulotkach lekowych koncentrując się tylko np. na działaniach niepożądanych leków, to nie zechce ich stosować. Natomiast klucz do sukcesu terapii tkwi w edukacji pacjenta w zakresie istoty samej choroby, uświadomieniu ryzyka związanego z samą chorobą oraz odpowiedniej motywacji pacjenta do leczenia. 

Czy wskazane jest, żeby chory przyszedł z opiekunem, z kimś z rodziny do lekarza? 

Kiedy starzejemy się pomyślnie, tylko metrykalnie, mamy bardzo dobry kontakt, wszystko rozumiemy, dobrze widzimy i słyszymy, to spokojnie dotrzemy sami do lekarza i zapamiętamy wszystkie wskazówki lekarskie. Natomiast jeśli chory ma jakąś niepełnosprawność, źle widzi, źle słyszy, ma zaburzone funkcje poznawcze, to pomoc osoby opiekującej się chorym ułatwi nie tylko dotarcie do lekarza, ale będzie pomocna w rozwiązaniu problemów komunikacyjnych pacjent – lekarz. Będzie także niezastąpionym odbiorcą przygotowanych i przekazanych do realizacji zaleceń lekarskich. 

Terapie w chorobach przewlekłych są stosowane w różny czasowo sposób. Czasami pacjent może zapomnieć o terminie dawki, zwłaszcza jeśli przyjmuje lek tylko w niektórych dniach tygodnia. Jakie ma Pani profesor rady dla pacjentów o sposobach przypominania sobie o lekach? 

Przyjmowanie leków powinno być dokładnie rozpisane, kiedy je przyjmować, w jakich dawkach, o jakich porach, przed czy po jedzeniu itd. Warto też zaznaczyć, że terapii nie powinno się przerywać (bez wiedzy lekarza), a w przypadku zapomnienia o przyjęciu leku w określonym czasie należy go przyjąć następnego dnia, tygodnia (w zależności od rodzaju leczenia). Podsumowując ważne jest, aby sposób przyjmowania leków był dla pacjenta jasny, zrozumiały (najlepiej zapisany w postaci schematu), a przedtem pacjent miał pełne przekonanie, że osteoporoza jest chorobą przewlekłą, istnieje konieczność jej wieloletniego leczenia i kontroli lekarskiej przynajmniej raz do roku. 

Większość osób starszych ma wielochorobowość. Często lekarz, specjalista w zakresie określonych schorzeń nie bierze pod uwagę innych chorób, czy wieku pacjenta. Kto powinien koordynować leczenie, czy np. lekarz rodzinny? 

Pacjent w późnej starości, czyli po 75. roku życia, to pacjent prawie zawsze z wielochorobowością i wielolekowością. Wszystkie dane o pacjencie, jego chorobach, lekach, posiada lekarz POZ, ponieważ jest najbliżej pacjenta. Zatem to lekarz POZ powinien koordynować leczenie pacjenta z wielochorobowością, wielolekowością, chociaż jest to dosyć trudne w dzisiejszych czasach, zwłaszcza u ludzi starszych. Pacjent posiadający wykaz przyjmowanych leków od różnych specjalistów, trafiając do lekarza, który zajmuje się osteoporozą, powinien go udostępnić, a lekarz uwzględnić w proponowanej terapii osteoporozy. Gdybym popatrzyła na rolę lekarza pracującego w Poradni Osteoporozy to zadaniem jego jest ustalenie leczenia choroby lub jego weryfikacja (zawsze z uwzględnieniem wielolekowości i wielochorobowości), kontrola skuteczności leczenia z wykorzystaniem densytometrii i/lub markerów biochemicznych przemian kostnych. 

Rozmawiała Aleksandra Rudnicka