F jak FOS, czyli po co nam błonnik w chorobie
2019-10-08
Dr Sybilla Berwid-Wójtowicz, specjalistka ds. dietetyki wyjaśnia jakie funkcje spełnia błonnik w naszym pożywieniu oraz ile i jakiego rodzaju błonnika powinno się znaleźć w diecie pacjenta onkologicznego.
Często w wyniku choroby cierpimy na dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Wpływają one także na naszą chęć lub niechęć do jedzenia, a nieraz obawa przed niestrawnością odbiera nam apetyt. Tymczasem to, czego nasze jelita nie cierpią to „próżni”, bo pustą przestrzeń przejmują żyjące w nas mikroorganizmy nazywane mikroflorą jelitową. To od niej zależy nie tylko uczucie komfortu trawiennego, ale także nasze możliwości wchłaniania składników odżywczych, a nawet prawie ¾ odpowiedzi układu odpornościowego. FOS, czyli odpowiedni błonnik – nie tylko daje uczucie sytości, ale także wspomaga wypełniać nasze jelita korzystną mikroflorą, zmniejszając uczucie dyskomfortu i wspomagając pracę śluzówki jelit.
Błonnik jest elementem żywienia niezbędnym dla każdego z nas. Znajdujemy go w roślinnych surowcach diety: od pełnoziarnistych zbóż, przez warzywa, po owoce. Są dwie podstawowe frakcje błonnika, które w różny sposób działają na jelita. Zarówno optymalna ilość, jak i wzajemne proporcje błonnika rozpuszczalnego do nierozpuszczalnego są zmienne, zależne od stanu zdrowia i tego co jemy. Ponieważ każdy jest inny, to tym bardziej różnią się zamieszkujące w naszych jelitach mikroorganizmy. Aby skutecznie osiągnąć komfort trawienny, musimy dostarczać regularnie odpowiednią porcję błonnika jelitom. Jednakże nasze potrzeby, jak i rodzaj błonnika są bardzo zróżnicowane – aby je określić możemy tylko uważnie obserwować reakcje naszego organizmu.
Błonnik, nazywany także włóknem pokarmowym, pełni różne funkcje zależnie od jego rodzaju. Są to nietrawione przez organizm węglowodany, które korzystnie oddziałują na procesy zachodzące w jelitach. Frakcja nazywana nierozpuszczalną, znajduje się przede wszystkim w produktach zbożowych pełnoziarnistych, poprzez swoje zdolności do wiązania wody wpływa na poprawę pasażu jelitowego (przesuwanie treści pokarmowej w jelitach) i zwiększa objętość wypróżnień. Dzięki temu zapobiega zaparciom, a także skraca czas kontaktu błony śluzowej jelita z wydalanymi resztkami i potencjalnymi toksynami. Niestety poprzez swoje działanie drażniące na błony śluzowe oraz konieczność dokładnego gryzienia niektórych produktów (np. otręby), błonnik nierozpuszczalny wpływa ograniczająco na strawność. Może także zwiększać uczucie dyskomfortu u pacjentów z zaleconą dietą lekkostrawną z powodu leczenia onkologicznego. Tak więc paradoksalnie, błonnik nierozpuszczalny, pomimo tego że ma potencjalne działanie przeciwnowotworowe, może być ograniczany w diecie pacjenta, u którego w wyniku leczenia doszło do podrażnienia błony śluzowej przewodu pokarmowego.
Inną funkcję pełni frakcja błonnika rozpuszczalnego, do której należą FOS (fruktooligosacharydy), pozyskiwana z roślin strączkowych oraz niektórych owoców i warzyw. Wiążąc wodę, tworzy żele wychwytujące toksyny i bakterie, a także wspomaga spowalnianie pasażu, co jest ważne szczególnie przy skłonności do biegunek. Frakcja ta wpływa także na odżywienie mikroflory jelitowej i plastyczność wypróżnień. Dzięki temu, że FOS jest wykorzystywany przez korzystne dla nas bakterie przewodu pokarmowego, wpływa na regulację pH w jelitach i pobudza regenerację śluzówki jelitowej, co przekłada się na nasze możliwości wchłaniania składników pokarmowych. W codziennej diecie niezmiernie ważne jest dostarczanie odpowiednich ilości i proporcji obu frakcji włókna, czemu nie służy przede wszystkim dieta bogata w wysokoprzetworzone produkty (pieczywo typu drożdżówki, słodycze, wędliny) oraz uboga w pełnoziarniste zboża, warzywa i owoce.
Światowa Organizacja Zdrowia zaleca dzienne spożycie błonnika na poziomie ok. 20–40 gramów. Ile to jest w produktach i jak włączyć błonnik do regularnej diety pacjenta onkologicznego? Poszukując błonnika nierozpuszczalnego (o ile nie wywołuje podrażnień) warto sięgnąć po chleb pełnoziarnisty, gdyż już jedna kromka zawiera prawie 3 gramy. Jeżeli lubimy kasze czy płatki owsiane pamiętajmy, że błonnik będzie w nich w różnych ilościach, średnio ok. 1,5 grama w połowie szklanki surowca (już po ugotowaniu). Większość producentów podaje na opakowaniu, ile błonnika znajduje się w porcji danego produktu.
Trudniej jest z błonnikiem nierozpuszczalnym, gdyż do warzyw i owoców rzadko mamy dołączone etykiety z wartością odżywczą. W owocach porcja wielkości garści zawiera średnio od 1,5 grama (grejpfrut, wiśnie, banan, ananas) do nawet 4 gramów błonnika (jabłko, jeżyny). Podobnie w warzywach – porcja połowy szklanki może zawierać nawet poniżej 1 grama (sałata, pomidor), po 3–4 gramy (ziemniaki w mundurkach, marchew, brokuły). Ponad 4 gramy błonnika (głównie nierozpuszczalnego) znajdziemy w porcji (pół szklanki po ugotowaniu) nasion roślin strączkowych, które nie każdy z nas toleruje, dlatego należy ich udział w diecie zwiększać stopniowo. Zakładając, że powinniśmy zjeść przynajmniej 15 gramów dziennie błonnika, okazuje się że nie zawsze nam się to udaje, co może przekładać się na odczuwane niestrawności i dyskomfort trawienny ograniczający łaknienie i pogłębiający niedożywienie.
Tymczasem łatwy do wplecenia w codzienną dietę napój Resource 2.0 Fibre pozwala w niewielkiej pojemności jednej szklanki (200ml) dostarczyć wysoką rekomendowaną porcję białka (18 gramów) oraz błonnika (5 gramów). Ponieważ napój jest zbilansowany, może zastępować pojedyncze posiłki, a nawet być jedynym źródłem pokarmu (w ilości 3–4 dziennie). Może być spożywany samodzielnie lub wkomponowany w posiłki np. jako baza do koktajlu owocowego, deser po zagęszczeniu czy pożywne śniadanie w połączeniu z płatkami. Dodatek błonnika w porcji, wspomaga powrót do stanu równowagi jelit niedojadającego pacjenta, szczególnie gdy odczuwa on przejściowo niestrawność w wyniku leczenia onkologicznego czy towarzyszącego (np. antybiotykoterapii).
GPO 1/2016
Autor tekstu:
